CSA-boerderijen in Vlaanderen blinken uit in duurzaamheid
(16-07-2024) UGent-onderzoeker Ruben Savels toont aan dat CSA-boerderijen in Vlaanderen duurzaam, agro-ecologisch zijn en gemeenschapsvorming bevorderen.
Community Supported Agriculture (CSA) boerderijen in Vlaanderen zijn niet enkel zeer agro-ecologisch, ze zijn ook zeer duurzaam, zo blijkt uit recent onderzoek van de UGent. Deze boerderijen, die worden gedragen door de lokale gemeenschap, bieden een model voor een duurzamere toekomst van de landbouw in de regio.
Het onderzoek werd uitgevoerd door doctoraatsstudent Ruben Savels van de Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, UGent, die in zijn doctoraat de agro-ecologische transitie in Vlaanderen onderzoekt. Het onderzoek werd uitgevoerd onder begeleiding van promotors Joost Dessein en Stijn Speelman. Dessein is gespecialiseerd in rurale sociologie, politieke ecologie, voedselbeleid en stedelijke voedselsystemen. Speelman focust op natuurlijk hulpbronnenbeheer, landbouw- en milieueconomie, en de economische aspecten van waterbeheer. Contact opnemen kan via het onderzoeksprofiel van Ruben Savels, prof. Dessein en prof. Speelman.
Wat maakt een boerderij een CSA-boerderij?
Community Supported Agriculture (CSA) is een samenwerkingsmodel waarbij consumenten en producenten nauw samenwerken. Consumenten betalen vooraf voor een oogstaandeel, wat boeren de financiële zekerheid biedt om duurzaam te produceren. In ruil ontvangen de consumenten een ruim aanbod aan verse, lokale en biologisch geteelde producten.
“Het unieke aspect van CSA is de directe band tussen boer en consument,” legt Savels uit. “Consumenten ontvangen niet alleen voedsel, maar worden ook betrokken bij het productieproces en helpen soms zelfs mee op de boerderij. Bij boerderijen die aan zelfoogst doen komen deelnemers bijvoorbeeld zelf plukken op het veld en komen zo in direct contact met iets waar de hedendaagse consument steeds meer van vervreemd is geraakt. Dit bevordert een sterke gemeenschap en wederzijds begrip tussen producenten en consumenten.”
Hoewel de term CSA op zich niet beschermd is, heeft Savels in zijn onderzoek alleen CSA-boerderijen onderzocht die zijn aangesloten bij het CSA-netwerk. Dit netwerk legt bijvoorbeeld de verwachting op om ofwel biologisch gecertificeerd te zijn ofwel om zo snel mogelijk om te schakelen naar biologische productie. Een ander belangrijk punt is participatie: de deelnemers krijgen naast hun oogstaandeel ook inspraak in de bedrijfsvoering. Daarnaast onderscheiden CSA-boerderijen zich van andere landbouwbedrijven door de enorm hoge diversiteit aan gewassen, de organisatie van evenementen zoals een jaarlijks oogstfeest en kookworkshops, en dergelijke meer.
Agro-ecologische transitie
Savels beoordeelde 24 CSA-boerderijen in Vlaanderen met behulp van de Tool for Agroecology Performance Evaluation (TAPE). Dit instrument, ontwikkeld door de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties, karakteriseert de agro-ecologische prestatie van een bedrijf op basis van de 10 Elementen van Agro-ecologie, waaronder diversiteit, synergiën, solidaire en circulaire economie, co-creatie en delen van kennis, en verantwoordelijk bestuur. Daarnaast wordt de duurzaamheidsprestatie op vlak van milieu, sociale en economische aspecten gemeten.
“CSA-boerderijen in Vlaanderen presteren uitstekend op milieugebied. Ze gebruiken ecologische technieken voor ziekte- en plaagbestrijding, vermijden synthetische pesticiden en kunstmest, en vertonen een hoge biodiversiteit (denk aan natuurlijke habitats, wilde bestuivers en andere nuttige insecten) én agrobiodiversiteit (de rijkdom aan soorten en variëteiten van gewassen),” aldus Savels. De bodemgezondheid scoorde ook hoog, wat essentieel is voor duurzame landbouw. Het onderzoek toonde aan dat de CSA-boerderijen ook zeer hoog scoren op bodemgezondheid, waarbij werd gekeken naar criteria zoals bodemstructuur, organische stof, waterbergend vermogen, aanwezigheid van ongewervelden en microbiologische activiteit. Deze hoge scores zijn te danken aan praktijken zoals minimalisatie van bodemverstoring, het uitsluitend gebruik van organische meststoffen en bodemverbeteraars zoals dierlijke mest en compost, en het jaarrond bedekt houden van de bodem. Daarnaast rapporteerden de meeste boerderijen een significante of zelfs overvloedige aanwezigheid van natuurlijke vegetatie en bestuivers, wat de ecologische waarde van deze boerderijen verder onderstreept.
Sociale en economische impact
CSA-boerderijen bevorderen naast het milieu ook gemeenschapsvorming en kennisdeling. Ze werken vaak samen met vrijwilligers en stagiaires, wat bijdraagt aan een sterke sociale cohesie en het vormen van een nieuwe generatie landbouwers. Het onderzoek toonde aan dat vrouwen (34%) en jongeren (19%) goed vertegenwoordigd zijn als bedrijfsleiders, hoewel er nog uitdagingen zijn op het gebied van gelijkheid en arbeidsomstandigheden. “Hoewel vrouwen goed vertegenwoordigd zijn, blijven er sociale en praktische barrières bestaan voor volledige gelijkheid, zoals tijdens zwangerschap en kinderopvang,” stelt Savels. “De arbeidsomstandigheden zijn vaak zwaarder dan in andere sectoren en er blijft een belangrijk verschil tussen de arbeidsomstandigheden van de eigenaar, de werknemers en de stagiaires .”
“Economisch gezien blijken CSA-boerderijen levensvatbaar en winstgevend. Ze genereren een hoge bruto productiewaarde per hectare (€34.084) en per persoon (€65.446),terwijl de netto opbrengst van agropastorale activiteiten per persoon neerkwam op gemiddeld €49.785. Echter, de afhankelijkheid van onbetaalde arbeid en zelfuitbuiting blijft een punt van zorg,” vertelt Savels. Boeren geven vaak aan dat hun inkomen positief is en een stijgende trend vertoont, maar het blijft een zorgpunt dat zij zichzelf relatief lage lonen betalen in vergelijking met de geleverde arbeid.
Vooruitblik
De resultaten benadrukken het potentieel van CSA-boerderijen om een voortrekkersrol te spelen in de agro-ecologische transitie. Hun succes in het integreren van milieuvriendelijke, sociaal versterkende en economisch rendabele praktijken maakt hen tot voorbeeldige systemen voor een duurzamere landbouw.
“Om deze positieve trend voort te zetten, is het essentieel dat beleidsmakers en landbouworganisaties CSA-boerderijen ondersteunen,” stelt Savels. Dit kan door middel van subsidies, het vereenvoudigen van regelgeving en het bevorderen van kennisdeling tussen boeren. “De financiële steun voor het CSA-netwerk vanuit de Vlaamse regering werd recent stopgezet , en gelet op de centrale rol die dit netwerk speelt in het begeleiden en samenbrengen van bestaande en nieuwe CSA-landbouwers zou het opnieuw ondersteunen van dit netwerk een logische eerste stap zijn”, aldus Savels.
Conclusie
CSA-boerderijen in Vlaanderen tonen aan dat duurzame landbouw niet alleen mogelijk is, maar ook rendabel kan zijn. Door te investeren in en te leren van deze innovatieve systemen, kan Vlaanderen een leidende rol spelen in de wereldwijde beweging naar een duurzamere voedselproductie die zowel milieu, maatschappij en economie met elkaar verzoent.
Bron
Additionele verslaggeving
Reportage
Foto: Ruben Savels.