Behandel klinische en subklinische uierontstekingen zorgvuldig

Soorten mastitis

Niet alle koeien met een uierontsteking hebben afwijkende melk of een harde uier.
Er kunnen twee soorten uierontstekingen onderscheiden worden: klinische en subklinisch uierontstekingen.

Klinische mastitis = zichtbare uierontsteking

De melk ziet er abnormaal uit: vlokken (zie foto), waterig, … Het aangetaste kwartier kan gezwollen, hard, pijnlijk … zijn. De algemene ziektesymptomen variëren zeer sterk gaande van afwezigheid van ziektetekens, over koorts en eetlustdaling, tot shock en soms zelfs sterfte.

Subklinische mastitis = onzichtbare uierontsteking

De koe ziet er kerngezond uit maar op de MPR-uitslag is een verhoogd celgetal terug te vinden. We spreken van een verhoogd celgetal bij een vaars als er meer dan 150 000 cellen/ml en bij een koe als er meer dan 250 000 cellen/ml aanwezig zijn. Dit wijst op een subklinische infectie van minstens één van de kwartieren met een ontstekingsreactie (met aantrekken van ontstekingscellen (zie foto)) tot gevolg.

De gevaren van subklinische uierontsteking zijn:

verminderde melkproductie
Besmettingsgevaar voor andere dieren in de kudde door uitscheiden van mastitiskiemen
Kans op opflakkering tot klinische mastitis

Voor zovel klinische als subklinische mastitis geldt het principe: Voorkomen is beter dan genezen.

Behandelen van klinische mastitis

Bij het behandelen van een klinische uierontsteking moet er steeds zowel naar klinische als bacteriële genezing worden gestreefd. Klinische genezing betekent dat de melk terug normaal is, het kwartier ontzwollen is en slap aanvoelt en dat de koe niet meer ziek is. Klinische en bacteriële genezing wil zeggen dat niet alleen de symptomen maar ook de kiemen die de uierontsteking hebben veroorzaakt uit het behandelde kwartier verdwenen zijn.

5 regels voor een succesvolle behandeling:

Regel 1	Neem stalen voor bacteriologisch onderzoek	Er bestaan meerdere gradaties in de symptomen van klinische mastitis: van vlokken in de melk tot een dier dat in shock gaat. Aan de hand van de symptomen kan je zelden voorspellen welke kiem de oorzaak van de problemen is. Daarom moet er in de eerste plaats steeds zo breed mogelijk worden behandeld. Bacteriologisch onderzoek blijft echter erg belangrijk. Het geeft een aanwijzing van welke kiemen onder bepaalde omstandigheden op een bedrijf verwacht kunnen worden en het biedt de mogelijkheid om samen met de bedrijfsdierenarts een behandelplan op maat van het bedrijf op te stellen.
Regel 2	Laat de gevoeligheid voor antibiotica bepalen	De kans op volledige genezing wordt in sterke mate bepaald door de gevoeligheid van de kiem voor een antibioticum. De beste manier om te weten te komen aan welke antibiotica de teruggevonden bacteriën op een bedrijf het meest gevoelig zijn, is om samen met het bacteriologisch onderzoek een antibiogram te laten uitvoeren. Dit geeft immers aan voor welke soorten antibiotica de kiem, althans in het labo, gevoelig is. Let wel, uierontstekingen veroorzaakt door bijvoorbeeld *Staphylococcus aureus* en *Klebsiella* zijn altijd moeilijk succesvol te behandelen, los van het feit of ze al of niet gevoelig zijn aan de gebruikte antibiotica. Deze bacteriën kunnen zich immers door allerhande truckjes zoals de vorming van slijm ("biofilm") en kleine abcesjes volledig afschermen voor antibiotica.
Regel 3	Behandel	... meteen Door een behandeling van klinische uierontstekingen uit te stellen, verliest men kostbare tijd. De bacteriën krijgen in de tussentijd immers de kans om zich vast te hechten en te vermenigvuldigen. Daardoor wordt het steeds moeilijker om de infectie onder controle te krijgen. Hoe sneller klinische uierontstekingen, ook de erg milde gevallen, worden behandeld hoe groter de kans op volledige (klinische en bacteriële) genezing! Om geen onnodige tijd te verliezen is het daarom ook erg belangrijk om bij elke melkbeurt van elke koe tijdens de voorbehandeling zowel de melk als uier zorgvuldig op afwijkingen te controleren (voorstralen). ... langdurig Als er te snel wordt gestopt met behandelen van een klinische uierontsteking dan is de kans groot dat de kiem die de oorzaak was van de problemen aanwezig blijft in het behandelde kwartier. Er is dan met andere woorden een onzichtbare of subklinische uierontsteking ontstaan (het celgetal blijft verhoogd). Zit het wat tegen, dan kunnen na een tijd de symptomen terug de kop op steken. De koe is dan hervallen en moet opnieuw worden behandeld. Daarom is het aangewezen om niet te stoppen met behandelen op het moment dat de symptomen verdwenen zijn (= klinische genezing) maar nog minstens één dag langer door te gaan. ... volgens de aangegeven dosis en zonder van antibioticum te wisselen. Om een bacterie te doden is het zeer belangrijk dat er gedurende een lange periode een goed werkzaam antibioticum in hoge concentratie aanwezig is op de plaats van de infectie, het uierweefsel dus. Hou er ook rekening mee dat bepaalde uiertubes gedurende 24 uur werken waardoor ze slechts 1 keer per dag moeten toegediend worden, terwijl andere slechts 12 uur werken en dus tweemaal per dag moeten toegediend worden om het gewenste effect te bekomen. Lees daarom steeds de bijsluiter van het gebruikte product of vraag de te gebruiken dosis na bij uw dierenarts. ... zowel lokaal als algemeen Een lokale behandeling aanvullen met inspuitingen in de nek is aangeraden. Mastitisverwekkers als Staphylococcus aureus kunnen zich immers in het uierweefsel nestelen en inkapselen. Door de koeien niet alleen in de uier maar ook in de spieren te behandelen met producten die de uier goed binnendringen, verhoogt de kans op bacteriële genezing. Bij een ernstige klinische uierontsteking veroorzaakt door Escherichia coli kunnen de bacteriën zelfs tot in het bloed doordringen. De koe maakt dan een "bloedvergiftiging" door. Dergelijke koeien behandelen in de spieren kunnen de symptomen onderdrukken en erger helpen voorkomen.
Regel 4	Melk tussendoor regelmatig leeg	Sommige bacteriën zoals *Escherichia coli* kunnen in de uier toxische stoffen produceren die via het bloed in het lichaam verspreid worden en de koe heel erg ziek kunnen maken. Door het aangetaste kwartier frequent leeg te melken worden die stoffen sneller afgevoerd met een sneller herstel tot gevolg. Bovendien krijgen de bacteriën door het frequent leegmelken veel minder kans om zich vast te hechten en te vermeerderen, waardoor ze minder schade kunnen veroorzaken. Regelmatig tussendoor leegmelken van het aangetaste kwartier kost geen geld en is zonder meer de moeite waard! Het is ook zeker nodig om het aangetaste kwartier leeg te melken vooraleer een tube wordt ingebracht. Zoniet wordt het product te veel verdund door de aanwezige melk.
Regel 5	Bestrijd ook de pijn	Een ernstige klinische uierontsteking is erg pijnlijk voor de koe. Het is daarom vaak nuttig om de antibioticabehandeling aan te vullen met een ontstekingsremmer/pijnstiller. Ontstekingsremmers onderdrukken de zwelling van de uier en hebben daarnaast een pijnstillende en vaak ook een koortsremmende activiteit. Ze zullen bovendien het herstel van de melkproductie, de eetlust en de penswerking bevorderen.

Aanpak van subklinische uierontstekingen

Weinig Vlaamse melkveehouders zijn te overtuigen om koeien met een verhoogd celgetal te bemonsteren en te behandelen tijdens de lactatie. In een quotumvrije markt zal dit nog moeilijker worden. Te vaak wordt het argument door veehouders gebruikt dat 'zolang ik maar onder de 400.000 cellen zit dit jaar, er geen vuiltje aan de lucht is'. Houd dan goed in gedachten dat subklinische mastitis een zeer dure aangelegenheid is op uw bedrijf. Zelfs op bedrijven die een gemiddeld tankmelkcelgetal hebben van 200.000 cellen/ml, is er een productiedaling van ongeveer 1.4 kg melk per koe per dag in vergelijking met bedrijven met een tankmelkcelgetal van 50.000 cellen/ml. Reken zelf maar eens uit.

De kans op genezing bij behandeling van subklinische uierontsteking is afhankelijk van:

De koe

De kans op genezing is in de eerst plaats afhankelijk van verschillende koe-factoren. Zo genezen oudere koeien moeilijker dan vaarzen. Hoe hoger het celgetal, hoe lager de kans op genezing. Koeien die gedurende meerdere maanden een verhoogd celgetal hebben, hebben ook een lage(re) kans op genezing. Zulke koeien worden dan natuurlijk best niet behandeld maar opgeruimd. Is opruimen moeilijk, zorg er dan voor dat deze koeien geen andere koeien kunnen besmetten (schenk bijzondere aandacht aan de melktechniek). Genezingskansen hangen ook af van het aangetaste kwartier (een besmet voorkwartier geneest gemakkelijker dan een achterkwartier), het productieniveau, het lactatiestadium en de afweer van de koe (bv. aanwezigheid van slepende melkziekte, mineralen- en vitaminenstatus).

Bron: Landbouw&Techniek - Focus up Uiergezondheid - Oktober 2008
De kiem

Ten tweede hangt de genezing ook af van de kiem die de mastitis veroorzaakt. Gezien Staphylococcus aureus (zie foto) vaak chronische infecties veroorzaakt en zich afschermt voor antibiotica, zijn deze erg moeilijk te behandelen. Preventie blijft de beste bestrijding. Daarnaast is de gevoeligheid van de kiem voor een antibioticum een belangrijke factor in de genezing. Een hulpmiddel om de juiste keuze van het antibioticum te maken is het laten uitvoeren van een antibiogram. Dit geeft aan welke soorten antibiotica de kiem, in het labo althans, gevoelig is.

Bron: Landbouw&Techniek - Focus up Uiergezondheid - Oktober 2008
De behandeling

Uw dierenarts is het best geplaatst om in overleg en op basis van de verzamelde informatie over koe en kiem de beste behandeling uit te kiezen. Over het algemeen is men het erover eens dat het bijspuiten in de nek met een werkzaam antibioticum tot een verhoogde genezingskans zal leiden. Ook is het zo dat een lange(re) behandeling een hogere kans op genezing geeft. In de praktijk is een langdurige behandeling echter eerdere uitzondering dan regel. Veelal wordt er ook te veel afgewisseld met verschillende soorten antibiotica tijdens een behandeling. Om een bacterie af te doden is het echter heel belangrijk dat er een goed werkzaam antibioticum gedurende een lange periode op de plaats van de infectie, de uier dus, in hoge concentratie aanwezig is. Natuurlijk moet men ook het economische rendement van een behandeling in gedachten houden.

Bron: Landbouw&Techniek - Focus up Uiergezondheid - Oktober 2008

Hoe controleren of een koe werkelijk genezen is na behandeling

Controleren of een kwartier ook werkelijk genezen is na de behandeling, kan op verschillende manieren gebeuren. In geval van een klinische uierontsteking kan men zich baseren op het verdwijnen van de klinische symptomen (geen afwijkende melk meer, slap kwartier,...). De kans bestaat echter dat de kiem die de uierontsteking veroorzaakt heeft aanwezig blijft. Er is dan met andere woorden een subklinische uierontsteking (enkel verhoogd celgetal zonder andere symptomen) ontstaan. De gemakkelijkste manier om het succes van de behandeling op te volgen is om op de volgende MPR-uitslag het koecelgetal te bekijken. Een betere manier om de genezing van het aangetaste kwartier vast te stellen, is 3 weken na het stoppen van de behandeling een melkstaal nemen voor bacteriologisch onderzoek en de bepaling van het kwartiercelgetal. Je kan natuurlijk ook zelf het celgetal van het aangetaste kwartier opvolgen aan de hand van een CMT-test (zie foto). Deze laatste test heeft echter slechts een indicatie van een verhoogd celgetal en dus geen absolute waarde.