Context & nuance. Kritisch reflecteren over actuele thema’s.
We kiezen hierbij bewust voor activerende werkvormen. Elk van de colleges vereist voorbereiding, bijv. het lezen van een literaire of academische tekst, het bekijken van een film(fragment) of het beluisteren van een podcast. Naast deze algemene voorbereiding worden de studenten aan het begin van het semester ingedeeld in interdisciplinaire groepjes, waarvan er per college (minstens) één wordt aangeduid om voor die specifieke les drie discussievragen voor te bereiden. Die discussievragen worden vooraf via het leerplatform Ufora met de andere studenten gedeeld en dienen als uitgangspunt voor het debat en de interactie tijdens de colleges.
Voor wie?
Dit vak is een universiteitsbreed keuzevak en kan dus worden gevolgd door studenten uit een brede waaier aan opleidingen. Het opleidingsonderdeel kan worden opgenomen in de vrije keuzeruimte van je opleiding, via een creditcontract of als onderdeel van de micro-credential Environmental Humanities.
Context en nuance biedt een verbredende interdisciplinaire inkijk in wat de humane wetenschappen te bieden hebben. De studenten worden ingedeeld in diverse groepjes met het oog op een maximale kruisbestuiving tussen verschillende invalshoeken en opleidingsachtergronden.
Thema 2024-25: Klimaatkwesties
Een actueel maatschappelijk thema wordt bestudeerd aan de hand van inzichten uit de humane wetenschappen. In het academiejaar 2024-2025 behandelen we het thema Klimaatkwesties.
De klimaatverandering wordt traditioneel beschouwd als hoofdzakelijk een natuurwetenschappelijke, economische en technologische aangelegenheid. Recent is echter het besef gegroeid dat er ook voor de humane wetenschappen een belangrijke rol is weggelegd in het klimaatdebat. De filosofie kan bijvoorbeeld helpen bij het ontwikkelen van morele kaders voor het aanpakken van klimaatverandering en het verkennen van de fundamentele waarden en aannames die ten grondslag liggen aan ons begrip van en onze omgang met de natuurlijke wereld. De geschiedenis en de archeologie geven ons dan weer inzicht in de manier waarop vroegere samenlevingen zich hebben aangepast aan veranderingen in het klimaat en hun omgeving hebben vormgegeven. De taalkunde helpt ons op haar beurt begrijpen hoe taalgebruik en framing het bewustzijn rond klimaatverandering en de effectiviteit van communicatie over dit onderwerp kunnen beïnvloeden, en de literatuur- en kunstwetenschap verschaffen ons inzicht in de menselijke verbeelding van klimaatverandering via de analyse van artistieke en creatieve expressievormen uit verschillende tijden en culturen. Regiostudies, ten slotte, laten ons kennismaken met de manier waarop klimaatverandering wordt benaderd in andere delen van de wereld dan West-Europa.
Tijdens de colleges maken de studenten kennis met een breed spectrum aan menswetenschappelijke benaderingen van de klimaatproblematiek. Elke week laten één of meer experten uit een ander wetenschapsdomein hun licht schijnen op het thema. Telkens wordt een algemene beschouwing over de bijdrage die een bepaalde geesteswetenschappelijke discipline kan leveren aan een beter begrip en/of effectieve aanpak van klimaatverandering gecombineerd met één of meer gevalstudies die die meerwaarde aantonen.
- Meer informatie in de studiefiche (Nederlands).
Programma 2024-25
Met uitzondering van de slotsessie vinden alle colleges plaats in het eerste semester op maandag van 17.30 u. tot 20.30 u. in Auditorium 4 Jaap Kruithof (Campus Boekentoren, Blandijnberg 2, 2de verdieping).
23/09/24: Openingscollege
prof. dr. Stef Craps
Tijdens het inleidende college wordt het jaarthema toegelicht en wordt in algemene zin de bijdrage aan het klimaatdebat besproken van de environmental humanities, een interdisciplinair onderzoeksgebied dat zich richt op de studie van de culturele, filosofische en historische dimensies van menselijke interacties met de natuurlijke omgeving en de manier waarop die bepalend zijn voor ons begrip van de wereld om ons heen en ons vermogen om te reageren op de hedendaagse ecologische uitdagingen.
30/09/24: Klimaatverandering, individuele verantwoordelijkheid en sociaal activisme: Moraalfilosofie als bron van kracht en hoop
prof. dr. Sigrid Sterckx (filosofie)
Klimaatverandering vormt een enorm grote bedreiging voor de mensheid, en toch is de reactie erop nog steeds vaak non-actie. Hoe komt het dat er een dermate grote 'motivationele kloof' lijkt te bestaan? In dit college zal enerzijds worden gefocust op debatten over individuele morele verantwoordelijkheid voor klimaatverandering, vanuit filosofisch en moraalpsychologisch perspectief. Anderzijds zullen we verkennen hoe zowel moraalfilosofie als moraalpsychologie een bron van empowerment kunnen zijn voor activisme en collectieve hoop. We zullen nader ingaan op het concrete voorbeeld van het activisme van Extinction Rebellion (XR) en hun pleidooi voor een nieuw sociaal contract.
07/10/24: Klimaatsverandering en antropogene impact op het globale ecosysteem tijdens de prehistorie en de pre-industriële periode
prof. dr. Koen Deforce (archeologie)
Klimaatverandering is geen nieuw fenomeen maar ook de antropogene impact op het globale ecosysteem heeft een heel lange geschiedenis. Deze les geeft een overzicht van klimatologische schommelingen doorheen de prehistorische en historische perioden en de impact daarvan op mens en milieu. Daarnaast bekijken we ook de pre-industriële impact van de mens op het globale ecosysteem en het klimaat. Ten slotte wordt ook de potentiële impact van de huidige klimaatverandering op ons archeologisch erfgoed kort belicht.
14/10/24: Antropoceen, milieu en poëzie aan het einde van de oudheid
prof. dr. Marco Formisano (klassieke-oudheidstudies)
Zodra we denken aan ecologische crisissen en de opwarming van het klimaat, gaan onze gedachten automatisch uit naar het heden. En als we tekstuele configuraties van deze fenomenen willen analyseren, dan neigen we ernaar om alleen bepaalde genres en vormen te beschouwen, met name de roman. Maar hoe kan (literatuur uit) een heel verschillende periode zoals de klassieke oudheid ons helpen om milieucrisissen te conceptualiseren? In deze les zullen we eerst stilstaan bij de rol van de klassieke-oudheidstudies binnen het ecokritische discours en bij de verhouding van mensen uit die periode tot hun omgeving. Daarna zullen we het gedicht De roof van Proserpina van Claudius Claudianus (vierde eeuw na Christus) onder de loep nemen, met bijzondere aandacht voor gewelddadige natuurlijke elementen, kolossale landverplaatsingen en het heiligschennende ontwortelen van bomen—aspecten die mogelijks licht kunnen werpen op onze huidige situatie.
21/10/24: Klimaat, mens en natuur: Een korte geschiedenis
prof. dr. Christophe Verbruggen (geschiedenis)
Aan de hand van de klimaatgeschiedenis vanaf de zogenaamde Kleine IJstijd tot vandaag—van de Vlaamse polders, de Alpen, de Andes en China—wordt in deze les betoogd dat de geschiedenis van het klimaat moet worden gezien in het kader van de globale interactie tussen mens en natuur én de intermenselijke dynamieken. Al te vaak is dat niet of te weinig het geval. We moeten er ons ook voor hoeden te vervallen in een klimaatdeterminisme. Klimaatgeschiedenis moet dus worden gecombineerd met sociaal-historische vraagstellingen. Vragen over de impact van klimaatverandering hangen samen met vragen over weerbaarheid, sociale kwetsbaarheid en rechtvaardigheid.
28/10/24: Literature and Climate Change: Representational Challenges and Opportunities
prof. dr. Marco Caracciolo (letterkunde)
The point of departure for this lecture is that the ecological crisis calls for new representational forms in literature and other media. Established Western genres such as lyric poetry or the novel are deeply bound up with the ideas of human centrality and mastery that have, arguably, led to catastrophic climate change. Therefore, imagining the scale and ramifications of environmental disruption requires rethinking some of the fundamental assumptions of literature as it has been practiced in Western modernity. Numerous contemporary writers are engaged in this project, and a few of their works will be discussed and analyzed in the lecture. In turn, the lecture will suggest that this rethinking of literary representation can contribute to broader debates on how the climate crisis should be described and communicated across a wide range of discourse genres and media.
4/11/24: Art in Times of Climate Change, from c. 1500 to Now
prof. dr. Jaya Remond en dr. Catherine Powell-Warren (kunstwetenschappen)
Artists have conceptualized and placed the imitation of nature at the core of the artistic process since (at least!) the 15th century. Indeed, image makers have developed sophisticated observational and depictive tools to portray, stabilize, and analyze nature in a range of formats (from drawing to print to painting, photography, and video and performance art). As privileged witnesses and trained observers of nature, artists have also addressed, tangentially or frontally, questions of climate change and disruption. Stimulated by their own environments (including patrons, supporting institutions, and networks), they managed and subverted climate and environmental conditions to meet certain ends. For instance, modifications of the environment, caused by the so-called ‘Little Ice Age’, take center stage in 16th- and 17th-century landscape paintings depicting winter scenes. More recently artists such as Edward Burtynsky, Mary Mattingly, and John Akomfrah have called attention to the destruction of the environment, the accompanying climate change and resulting food crisis in their photographs and video installations. Focusing on Western art in a decentered perspective, this class proposes to look at some of the ways in which art and its various techniques have been mobilized to look at, interpret, and think about environmental changes and promote climate change activism.
11/11/24: Geen college (Wapenstilstand)
18/11/24: Communicatie over klimaatverandering in Vlaanderen: Een analyse van inhouden en stijlen
em. prof. dr. Kristin Davidse en em. prof. dr. Anne-Marie Simon-Vandenbergen (taalkunde)
In deze lezing ligt de focus op de manier waarop communicatie over klimaatverandering verloopt in Vlaanderen. Transparante communicatie tussen wetenschappers, overheid en burgers is essentieel om verbondenheid over te bereiken doelstellingen te bewerkstelligen. We geven een overzicht van taalkundige analysemethodes die zowel expliciete en impliciete betekenissen als attitudes en emoties van de schrijvers/sprekers belichten. Tot de taalkundige insteek behoren in het bijzonder polyfonie (Welke stemmen komen in de teksten aan bod, tegenover wie neemt de schrijver/spreker een standpunt in?), metafoor en woordenschat die de subjectieve attitudes van de schrijver/spreker uitdrukt. We passen die analyses toe op een aantal cruciale tekstsoorten, zoals politieke boodschappen, journalistiek, pamfletten en sociale media.
25/11/24: Klimaat, taal en cultuur in Afrika: Een diep-historisch perspectief
prof. dr. Koen Bostoen (Afrikaanse talen en culturen)
Ondanks hun beperkte bijdrage aan de wereldwijde CO2-uitstoot doorstaan Afrikaanse landen in toenemende mate het leeuwendeel van de negatieve gevolgen van de huidige door de mens veroorzaakte klimaatverandering: extreme hitte, droogte en overstromingen, met armoede en voedselonzekerheid tot gevolg. De stijging van het aantal klimaatvluchtelingen uit Afrika kan dus nauwelijks verbazen. In Afrika, waar de wieg van de moderne mens staat, is klimaatverandering weliswaar verre van een nieuw fenomeen. Afrikanen hebben een diepe geschiedenis van klimaatadaptie, en mobiliteit is een terugkerende respons op een veranderend klimaat en ermee samenhangende wijzigingen in natuurlijke omgeving. Klimatologisch gestuurde migratie leidde tot belangrijke historische evoluties in de taalkundige, culturele en biologische diversiteit van het Afrikaanse continent. In deze les zullen we dit onder andere aantonen aan de hand van de fameuze gevalstudie van de zogenaamde 'Bantoe-expansie', die ongeveer 4.000 jaar geleden startte, alsook de verspreiding van de Niger-Congotalen, ’s werelds grootste taalfamilie, ongeveer 12.000 jaar geleden.
2/12/24: Groene Olympische Spelen? Tokyo 2020 tussen duurzaamheid en greenwashing
prof. dr. Andreas Niehaus (Oosterse talen en culturen)
De Olympische Spelen zijn sinds hun ontstaan op ecologisch vlak steeds destructiever geworden, en de milieukosten van het organiseren van de Spelen zijn een belangrijk onderwerp van publiek debat en discussie geworden. In 1995 heeft het Internationaal Olympisch Comité, in navolging van de Verenigde Naties, duurzaamheid officieel in zijn kernmissie opgenomen en steeds meer benadrukt hoe belangrijk het is om de natuurlijke omgeving te beschermen en de Olympische Spelen op een duurzame manier te organiseren. Steden die meedingen naar de organisatie van de Spelen zijn daarom “verplicht” om milieu en duurzaamheid in hun kandidatuur op te nemen. In het geval van Japan kunnen we zien hoe het milieu (al dan niet) een rol heeft gespeeld bij de voorbereidingen en organisatie van de Spelen. Toen Tokyo zijn kandidatuur voor 2020 opstelde, was een van de centrale onderdelen ervan het 'duurzaamheidsconcept', ontwikkeld rond de 17 doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDGs) van de Verenigde Naties. Dit concept richtte zich op vijf hoofdthema’s: klimaatverandering, grondstoffenbeheer, natuurlijke omgeving en biodiversiteit, mensenrechten en betrokkenheid. Ik zal de Olympische Spelen van Tokyo 2020 aangrijpen om het verhaal van de 'Groene Olympische Spelen' kritisch te bevragen aan de hand van theorieën als celebration capitalism (Jules Boykoff) en disaster capitalism (Naomi Klein).
9/12/24: Imagining Environmental Futures
- Venue: Zaal Nick Ervinck, Zebrastraat 32
prof. dr. Ursula Heise (UCLA), prof. dr. Mathias Thaler (University of Edinburgh)
Keynote lecture by the literary ecocritic Ursula Heise, one of the leading figures in the environmental humanities, followed by a panel discussion with her and the political theorist Mathias Thaler, author of No Other Planet: Utopian Visions for a Climate-Changed World (Cambridge University Press, 2022). The lecture and panel discussion will conclude the closing symposium of Heise’s stay at UGent as a visiting professor (holder of an International Francqui Professor chair) in the autumn of 2024. Students are welcome to attend the entire event, which will already start in the early afternoon, but registration is required. Heise’s lecture is scheduled for 5.30 p.m.
Contact
prof. dr. Stef Craps