Dies Natalis 2025 - rectorale slotrede

Geachte genodigden,

Beste collega’s, beste studenten,

Goede vrienden van de Universiteit Gent,

Op deze Dies Natalis verwelkomen we opnieuw een aantal bijzondere mensen in onze academische gemeenschap. Hun werk en toewijding hebben een diepgaande en blijvende impact op onze samenleving. Hun inspanningen, inzichten en doorzettingsvermogen belichamen een aantal kernwaarden van onze universiteit: openheid, pluralisme en maatschappelijk engagement.

Eredoctoren als rolmodellen

Beste Gunter,

Het verleden levend houden en geschiedenis tastbaar maken, dat is jouw missie. Jouw Stolpersteine zijn niet enkel een artistiek statement maar ze vormen ook een diepgaande maatschappelijke daad. Je vindt in onze academische gemeenschap een bondgenoot in je oproep tot blijvende waakzaamheid tegen onrecht. Omdat het moet, omdat het ertoe doet.

Beste Sandra,

Met jouw wetenschappelijke werk en maatschappelijke betrokkenheid belichaam je de essentie van wat de academische wereld kan betekenen voor de samenleving. Kwetsbare mensen in onze maatschappij liggen je na aan het hart. Blijf voor ons een inspiratiebron in je strijd voor meer sociale rechtvaardigheid, voor een samenleving waarin iedere stem telt.

Beste Nina,

Erkenning van en aandacht voor welzijn gaan verder dan het menselijke domein. De specifieke inzet die je rond dierenwelzijn toont, maakt van jou een voortrekker. In jouw werk verbind je wetenschap en praktijk. Op deze manier toon je dagelijks wat de waarde is van universiteiten in onze maatschappij. Dit verdient groot respect en navolging.

Beste Lise,

Wetenschap kan een drijvende kracht zijn voor maatschappelijke verandering, daarvan is jouw pionierswerk een sprekend voorbeeld. Jouw baanbrekende onderzoek draagt bij aan een veiliger en veerkrachtiger voedselketen. Je creëert oplossingen die relevant zijn voor de wereldwijde voedselzekerheid. Je bent voor ons een krachtige gids.

Beste Klaus,

Jij leidt dagelijks mee de transitie naar een groenere toekomst. Jouw werk illustreert hoe wetenschap actief kan bijdragen aan de oplossing van de milieuproblemen waarmee we geconfronteerd worden. Je visie en werk zijn bijzonder inspirerend voor zowel onderzoekers als beleidmakers.

Beste Christiana,

Jouw werk en aanhoudende strijd voor klimaatactie maken je tot een icoon van hoop en vastberadenheid. In een wereld waarin de gevolgen van klimaatverandering steeds zichtbaarder worden, bied je een visie die niet enkel gebaseerd is op urgentie, maar ook op optimisme en samenwerking. Je bent een bruggenbouwer en weet harmonie te creëren en vertrouwen te brengen in het vaak verhitte klimaatdebat. Je verbindt meningen en mensen, terwijl je steeds de globale doelstellingen voor ogen houdt. Je bent een uitzonderlijke leider. Onze academische gemeenschap is bijzonder vereerd om jou te mogen verwelkomen als een van haar eredoctoren.

Beste mensen,

Met hun onderzoekswerk, hun persoonlijkheid en hun engagement vinden onze nieuwe eredoctoren inderdaad aansluiting bij de kernwaarden van onze universiteit. Dit is dan ook een goed moment om, in hun aanwezigheid, nadrukkelijk te spreken over wat ons als academische gemeenschap bezighoudt.

De onmisbare waarde van autonomie en academische vrijheid

Ik wil deze gelegenheid aangrijpen om één thema expliciet naar voren te brengen: het belang van autonomie en academische vrijheid. "Daar had je het eerder toch al over," denken jullie misschien. Ja, ik had het er eerder al over. Meer nog, ik had het er al váák over. Omdat ik het belangrijk vind. En omdat ik meen dat we autonomie en academische vrijheid nooit als definitief verworven mogen beschouwen, net zo min als vrijheid van spreken overigens.

In tijden waarin we zowat dagelijks nieuwsberichten lezen die pijnlijk raken aan de kern van onze academische eigenheid, moet die verdedigd worden. Hier in Gent en wereldwijd. Dat is dan ook wat ik wil doen.

In de Verenigde Staten, sinds mensenheugenis the place to be voor heel wat wetenschappers, is momenteel sprake van een braindrain, of wordt minstens gevreesd dat die er zit aan te komen. Enkele dagen geleden nog werd mij door journalisten gevraagd of onze universiteit al beleidsbeslissingen nam die daarop inspelen. Neen, die namen we vooralsnog niet.

Of we dat in de nabije toekomst wel of niet moeten doen? Eerlijk? Daar zijn we nog niet uit. We moeten daar grondig over nadenken en dat zal binnenkort ook gebeuren, onder meer – maar ongetwijfeld niet uitsluitend – in de schoot van onze Onderzoeksraad.

Hier en nu lijkt het mij belangrijk om het hoofd koel te houden en te focusseren op de kern van de zaak. En de kern van de zaak is volgens mij dit: we moeten als academie alles doen wat mogelijk is om de achterliggende redenen voor een mogelijke braindrain in de VS terug te draaien. Door te blijven hameren op het belang van de academie, van ons metier. Zolang dat nodig is. Zéér lang als het moet.

Wat Amerikaanse universiteiten momenteel meemaken was tot voor kort ondenkbaar. Universiteiten moeten autonoom kunnen werken, zónder politieke inmenging. De manier waarop president Trump en zijn entourage spreken en handelen ten aanzien van instellingen die gedurende vele decennia motoren van kenniscreatie en vooruitgang zijn geweest, is ronduit problematisch.

Ik maak mij dan ook grote zorgen over wat momenteel in de VS gebeurt. Politieke sturing van de kerntaken van universiteiten, en sommige academici de facto het zwijgen opleggen, is onaanvaardbaar. In de VS en elders.

Daarom spreek ik hier mijn expliciete steun uit aan alle universiteiten en collega’s die door politici onder druk worden gezet om hun academische activiteiten bij te sturen of zelfs stop te zetten. We mogen nooit aanvaarden dat politici het hoogste woord voeren in universiteiten. Dat komt alle medewerkers en studenten van de universiteiten zelf toe.

Universiteiten zoals de UGent ontlenen hun bestaansrecht aan de ruimte die onderzoekers en lesgevers krijgen om ongebonden kennis te creëren, kritisch na te denken en het resultaat daarvan onbevreesd te delen. Vrij kunnen onderzoeken, denken en spreken – zonder onderworpen te zijn aan externe druk – is een broodnodige voorwaarde waaraan moet worden voldaan opdat wetenschap kan floreren, grenzen van onze kennis kunnen worden verlegd en kennis maximaal kan worden gedeeld.

Dit brengt mij tot een ander kernaspect van universiteiten: de sterke en noodzakelijke verwevenheid tussen onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Want het zijn autonomie en academische vrijheid die de voedingsbodem vormen voor de onlosmakelijke band tussen onderwijs en onderzoek. Dankzij de vrijheid van onderzoek en van onderzoekers kunnen studenten rechtstreeks betrokken worden bij actuele en innovatieve kennisontwikkeling. Dit versterkt niet alleen de intellectuele vorming van studenten, maar zorgt er ook voor dat ons onderwijs voortdurend wordt gevoed door de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Door deze wisselwerking worden studenten naast ontvangers van bestaande kennis ook actieve deelnemers in het verder creëren ervan. Dit dynamische samenspel is wat universiteiten onderscheidt van andere kennisinstellingen. Het is een kostbaar samengaan dat we moeten koesteren, zeker in tijden waarin het wordt bedreigd.

Missie en engagement

De Universiteit Gent heeft de voorbije jaren tal van initiatieven ontplooid die de basis leggen voor een gezonde, sterke toekomst. Zéér veel medewerkers en studenten hebben daartoe bijgedragen. Ik maak van de gelegenheid gebruik om hen daar zeer nadrukkelijk voor te bedanken. De verdere uitwerking van deze initiatieven vereist de nodige zorg en opvolging, met respect voor onze identiteit als ongebonden universiteit waar iedereen welkom is.

Met de kracht en ervaring van velen verdient de UGent een prominente plaats in het debat over het belang van wetenschappelijk onderzoek, academisch onderwijs en maatschappelijke betrokkenheid. Uitgaand van vertrouwen. Gelovend en zelfs wetend dat we tot veel in staat zijn.

Dat is onze missie. Het is waar de UGent voor staat.

In Vlaanderen, België, Europa en de hele wereld: we hebben met z'n allen ongebonden academici en medewerkers nodig. Zoals we ook studenten nodig hebben die na verloop van tijd met een rugzak vol nieuwe kennis en kritische zin de wereld intrekken, en af en toe terugkeren naar hun alma mater omdat men misschien wel af- maar nooit uit-gestudeerd kan zijn.

Universiteiten in het algemeen en de Universiteit Gent in het bijzonder zijn nodig om paden te ontdekken waar niemand ooit kwam. Dat de nieuwe eredoctoren ons daarbij mogen inspireren. Zij bewezen elk op hun manier dat het kan.

Samen bouwen aan de toekomst

Geachte genodigden,

Deze Dies Natalis is een moment van erkenning en dankbaarheid. We staan stil bij het werk van onze eredoctoren en bij de verwezenlijkingen van zovelen in onze academische gemeenschap. We vieren dat de universiteit een plek is waar ideeën kunnen kiemen, kunnen groeien en – in alle vrijheid – kunnen worden gedeeld met de wereld.

Laat ons samen, zonder te zwijgen, onze verantwoordelijkheid nemen om in deze tijd van verandering de koers mee te bepalen. Of het nu gaat om sociale rechtvaardigheid, klimaat, technologische innovatie of ethische vraagstukken: ons engagement doet ertoe.

Dank

Ik dank u allen voor uw aanwezigheid, voor uw betrokkenheid en voor uw vertrouwen in onze universiteit.

Moge deze Dies Natalis u inspireren om de grondslagen van onze academische gemeenschap nog steviger uit te dragen.

Moge de Universiteit Gent een baken blijven wanneer het erop aankomt het belang van wetenschappelijk onderzoek, academisch onderwijs en maatschappelijk engagement te verdedigen.

Ongebonden en vrij.

Vrank en vrij ook. 

Dank aan u allen voor uw welwillende aandacht.

Rik Van de Walle

Rector Universiteit Gent

Gent, vrijdag 21 maart 2025