Herinnering aan wat nooit mag worden vergeten: struikelstenen voor drie UGent’ers

Zogenaamde Stolpersteine zijn bedoeld om voor altijd de herinnering te bewaren aan slachtoffers van het naziregime.

Op vrijdag 21 maart 2025 zal de UGent ter ere van haar Dies Natalis en op voordracht van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte een eredoctoraat uitreiken aan Gunter Demnig. Als artistiek activist heeft Demnig een uitgebreide staat van dienst, maar het bekendste zijn wellicht de Stolpersteine. Verspreid in voetpaden over heel Europa sporen deze struikelstenen voorbijgangers aan tot reflectie over de persoonlijke verhalen van slachtoffers van het nationaalsocialisme.

In het kader van het eredoctoraat diende de UGent bij de Stad Gent een aanvraag in om voor drie UGent’ers een struikelsteen te laten maken en installeren. Het gaat om Rifca Schor, Valère Billiet en Falks Epsteins.

Wie was Rifca Schor?

Rifca-Tirlea Schor (1900-1943) was afkomstig uit Roemenië. In 1926 studeerde ze af als dokter in de geneeskunde aan de Universiteit Gent, wat bijzonder was voor een vrouw in die tijd. In 1932 behaalde ze de prestigieuze Floribert Soupart-prijs voor interne geneeskunde, opnieuw een vrij uitzonderlijke prestatie voor een vrouwelijke arts toen.

Ze was getrouwd met de eveneens uit Roemenië afkomstige ingenieur Ghers Ghiventer, ook een UGent-alumnus. In 1939 sloeg het noodlot voor de eerste keer toe in haar leven: ze werd plots weduwe nadat haar man omkwam bij een tragisch arbeidsongeval in de papierfabriek van Langerbrugge.

Na zijn overlijden bleef Rifca alleen achter met haar twee jonge kinderen, Marcel en Claudine, in het door de Duitsers bezette Gent. Net als veel andere Joodse inwoners werd ze verplicht geregistreerd in het Jodenregister van de bezetter. Ze kon helaas niet aan de uiteindelijke vervolging ontsnappen: in januari 1943 werden Rifca, haar kinderen, haar zus en haar schoonbroer gearresteerd en gedeporteerd vanuit de Dossinkazerne in Mechelen naar het vernietigingskamp Auschwitz. Vermoedelijk werden ze bij aankomst meteen naar de gaskamers gestuurd.

Rifca Schor woonde met haar kinderen aan de Krijgslaan 18 in Gent. Haar beroep als arts heeft ze nooit kunnen uitoefenen. Haar broer Samuel, die ingenieur was, overleefde de oorlog met zijn twee zonen. Het verlies van Rivca en haar familieleden liet diepe sporen na binnen de familie Schor.

Lees meer over Rifca Schor.

Wie was Valère Billiet?

Valère Billiet (1903-1945) was professor aan de faculteit Wetenschappen van de UGent in de jaren 40. Hij was een vooraanstaand mineraloog die een laboratorium voor röntgenanalyse oprichtte en doceerde over stralingsleer en radioactiviteit. Zijn onderzoek naar mineralen werd bekroond door de Koninklijke Academie voor Wetenschappen van België. Na zijn dood werd een mineraal naar hem vernoemd: billietiet.

Naast zijn wetenschappelijke carrière speelde Billiet onder de schuilnaam ‘Max’ een cruciale rol in het Gentse verzet tijdens de Duitse bezetting. Op 10 augustus 1944, zeer kort voor de bevrijding van de stad, werd hij gearresteerd vanwege zijn gedurfde verzetsdaden. Hij werd, net zoals veel andere Belgische verzetsmensen gedeporteerd naar een concentratiekamp in Noord-Duitsland.

Eind april 1945 bevond hij zich aan boord van het stoomschip Cap Arcona in de baai van Lübeck. Tijdens een geallieerd bombardement op het schip probeerde Billiet reddingsboeien uit te delen aan zieke medegevangenen. Hij werd hierbij doodgeschoten door een SS’er. Duizenden gevangenen kwamen om op het schip.

Op Campus Sterre is een auditorium naar hem vernoemd: de S8, het Valère Billiet-auditorium.

Valère Billiet woonde aan de Visserij 20 in Gent. 

Lees meer over Valère Billiet.

Wie was Falks Epsteins?

Falks Epsteins (1912-1942) was afkomstig uit Letland en studeerde natuurwetenschappen aan de Universiteit Gent. Daar leerde hij zijn toekomstige echtgenote kennen, de energieke Vlaamse Nora Pieruccini, die opvoedkunde studeerde. De begaafde Falks promoveerde in mei 1940 tot doctor, kort na de Duitse inval.

Toen hij als Joodse man werd ontslagen aan de universiteit, besloot hij begin 1941 met Nora naar Letland te vertrekken. Hij ging lesgeven aan de universiteit van Riga.

Na de Duitse aanval op de Sovjet-Unie in juni 1941 begon ook daar de systematische vervolging van de Joodse bevolking. Falks werd gedwongen in het Joodse getto van Riga te verblijven en zijn vrouw Nora werd als niet-Joodse door de bezetter verplicht om van hem te scheiden. Falks spoorde haar aan om terug te keren naar België, hetgeen met grote vertraging en zeker niet zonder problemen verliep.

Begin 1942 ontving Nora zijn allerlaatste bericht. Vermoedelijk werd Falks Epsteins midden 1942 vermoord, net als de meeste Letse Joden, ofwel in het concentratiekamp Salaspils of bij een massa-executie in de Letse bossen.

Nora overleefde de oorlog en bouwde een succesvolle carrière op als directrice in het Gentse stedelijke onderwijs. Het aangrijpende verhaal van Falks en Nora werd vastgelegd in een boek door Iñez Demarrez, alumna Germaanse talen van de UGent.

Lees meer over Falks Epsteins.

Struikelstenen voor UGent’ers

De UGent heeft bij de Stad Gent een aanvraag ingediend voor het plaatsen van drie Stolpersteine ter nagedachtenis aan Rifca Schor, Valère Billiet en Falks Epsteins. Doorgaans worden de struikelstenen geplaatst in het voetpad aan de woonplaats van de slachtoffers.

Koen Aerts en Bruno De Wever zijn de promotoren van het eredoctoraat voor Gunter Demnig: “Als historische getuigenissen in de publieke ruimte sporen de struikelstenen ons voortdurend aan om op te komen tegen elke vorm van onrecht en discriminatie.”

Lezing met Gunter Demnig

• Op 20 maart 2025, aan de vooravond van Dies Natalis, vindt een bijzondere avondlezing plaats met Gunter Demnig. Ook zal worden ingegaan op het historisch onderzoek naar de struikelstenen voor de drie UGent’ers.
• Meer info en inschrijven

Contacten voor pers

• Professor Koen Aerts, vakgroep Geschiedenis, Koen.aerts@ugent.be, 0484 77 25 89
• Professor Bruno De Wever, vakgroep Geschiedenis, Bruno.dewever@ugent.be, 0473 67 56 55
• Vragen voor beeldmateriaal via Leen van Remortel, Leen.vanremortel@ugent.be, 0495 56 11 68