Impactsuccesverhaal: Mariene archeologie
Misschien denk je bij het horen van de term ‘marien erfgoed’ in de eerste plaats aan scheepswrakken en verborgen schatten, maar wist je dat je ook hele begraven landschappen kunt onderzoeken? De Noordzee vormt een uniek archeologisch en paleontologisch archief dat tot vandaag grotendeels onbekend en onontgonnen is.
De Noordzee bevat nochtans een onvoorstelbare schat aan historische informatie (bijvoorbeeld over scheepswrakken, Romeinse en middeleeuwse kustverdediging en bewoning) maar ook aanwijzingen over vroegere klimaatschommelingen en veranderingen in de flora en fauna.
Mariene archeologie geeft dus een blik in het verleden en brengt ons kennis bij over klimaat en gebruiken van onze voorouders. Het kan ook de onderbouw vormen voor regelgeving en ruimtelijke planning.
Bijzondere vondsten
Wanneer wetenschappers een scheepswrak op de bodem van de zee vinden, vertelt dat hun bijvoorbeeld iets over een oorlog of over de handel tijdens de middeleeuwen. Die nieuwe kennis komt ter beschikking van de maatschappij. Die komt immers meer te weten over haar geschiedenis. De meeste mensen erkennen scheepswrakken daarom als cultureel erfgoed, maar je vindt op de bodem van de Noordzee zoveel meer. Prehistorische of Romeinse voorwerpen bijvoorbeeld. En botmateriaal. De studie van begraven landschappen laat ook toe om oude kustlijnen in kaart te brengen en het effect van de huidige klimaatverandering op het kustlandschap beter te begrijpen.
Geoloog en onderzoeker aan de UGent, Maikel De Clercq: “In Zeebrugge vonden we honderden beenderen van walrussen. Een deel van de fossielen worden tentoongesteld in informatiecentra in kuststeden, maar meestal worden ze naar musea of andere kennisinstellingen gebracht en daar aan de collecties toegevoegd. Ze worden onderzocht, gedateerd en binnen een geologische context geplaatst. Met andere woorden: we komen te weten waarom ze net daar begraven liggen, bijvoorbeeld omdat er ooit een rivier lag. Als ik vertel dat de zeespiegel doorheen de geschiedenis vaak honderd meter lager stond, blijken veel mensen dat niet te weten.”
Bij het brede publiek is over het algemeen nog weinig geweten over de zeebodem. Vooral de kennis over begraven landschappen, hoe ze ontstaan zijn en wat er mee gebeurde, is beperkt. Maikel De Clercq: “Die landschappen kunnen we terugvinden en reconstrueren. Onze voorouders hebben erin geleefd, we zien erin hoe de mens Europa veroverde tijdens de ijstijd, hoe volkeren migreerden, hoe ze bijvoorbeeld naar Engeland gingen of naar het ‘verloren Doggerland’. We weten ook steeds meer over hoe landschappen reageerden op vroegere klimaatveranderingen en zeespiegelstijging.”
SeArch
Maikel De Clercq werkte ook mee aan SeArch, een project dat het uniek marien archeologisch archief in kaart wilde brengen tegen aanvaardbare kost en met voldoende rechtszekerheid in het kader van mariene exploitatie.
Het SeArch-project heeft België in staat gesteld om internationaal een toonaangevende speler te worden in het onderzoeksdomein van de mariene archeologie, en een pionier in duurzaam beheer van marien erfgoed en de integratie van de bescherming van cultureel onderwatererfgoed in mariene ruimtelijke planning.
België is nu voldoende gewapend om het Unesco-Verdrag van 2001 inzake de bescherming van cultureel erfgoed onder water volledig te implementeren.
Voor zijn doctoraatsonderzoek bracht Maikel De Clercq verborgen landschappen onder de Belgische Noordzee in beeld. Een van zijn belangrijkste bevindingen is dat de Schelde, die nu via Gent naar Antwerpen loopt, vroeger via Gent naar Zeebrugge liep en ter hoogte van Oostende in de Noordzee uitmondde. Onder Zeebrugge liep er een tweede arm van deze oude Scheldevallei en tussen België-Zeeland en Engeland was er een tijdelijke landbrug. Niet al deze kennis is nieuw, maar ze kon dankzij het onderzoek van Maikel De Clercq bevestigd worden. Terwijl iedereen ervan uitging dat alle tekenen daarvan verloren gegaan waren, weten we nu dat dit niet het geval is.
Communicatieprijs
Met zijn doctoraatsonderzoek won Maikel de communicatieprijs van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). Met het prijzengeld liet hij een animatiefilm maken die aan kinderen en het brede publiek toont hoe de ijstijden en tussenijstijden in hun werk gingen, hoe het landschap veranderde en hoe wetenschappers zoals Maikel op zee hun metingen doen. “Ik wilde het archeologisch en paleontologisch materiaal en de landschappen waar ze uit voortkomen meer tastbaar maken. Het publiek wil dat zien, maar het mag niet op een saaie manier naar voren gebracht worden. Het moet op een interactieve manier.”
Maikel De Clercq droomt ervan om de ontdekte landschappen verder te visualiseren om ze toegankelijk te maken voor het publiek. “Wij weten hoe het er uitzag onder de zeebodem en gieten dat in 3D-oppervlakken, vaak tientallen vierkante kilometers groot. De gamingsector toonde al interesse om deze landschappen uit vervlogen tijden in hun games te verwerken. Zo zouden nog meer mensen er kennis mee maken. Het zou fijn zijn om in virtual reality te zien hoe zo’n landschap eruitziet, hoe de rivieren zich insnijden, hoe het weer kouder wordt, hoe de ijstijden komen en gaan. Terwijl oermensen en mammoeten voorbijtrekken …”.