Leerstoel Etienne Vermeersch

Om de intellectuele nalatenschap van professor Etienne Vermeersch in ere te houden, richtte de UGent in 2019 de interfacultaire Leerstoel Etienne Vermeersch op. Elke vier jaar wordt een andere leerstoelhouder gekozen. Die organiseert jaarlijks een openingscollege, een groot debat en een reeks lezingen, interviews of podcasts, het UGent-motto 'Durf Denken' getrouw.

Conspiracy Generator

Om meer inzicht te geven in de kenmerken van complottheoriën bedacht leerstoelhouder Maarten Boudry samen met Marco Meyer de ‘Conspiracy Generator’. Deze interactieve en AI-gedreven webtool maakt duidelijk hoe makkelijk het is om (tegenstrijdige) complottheorieën te bedenken over eender welk nieuwsfeit.

Podcast 'Verboden Terrein'

Verboden Terrein is een podcast over gevaarlijke ideeën in de wetenschap. Moraalfilosoof Etienne Vermeersch (1934 - 2019) was iemand die controversiële standpunten niet uit de weg ging, op voorwaarde dat hij die grondig had bestudeerd en onderbouwd. In deze reeks gaat wetenschapsfilosoof Maarten Boudry op zoek naar wetenschappelijk ideeën die op maatschappelijke weerstand en verzet botsen, telkens in gesprek met een centrale gast. In de woorden van Oscar Wilde: ‘An idea that is not dangerous is unworthy of being called an idea at all.’ Lees meer over het waarom van de podcast in dit interview.

Afl. 1: Griet Vandermassen - 'Over bio-aversie in de wetenschap'

Griet Vandermassen is Germaniste, doctor in de filosofie, columniste bij De Standaard en auteur van Who’s afraid of Charles Darwin? (2005) en Dames voor Darwin (2019), en nog veel meer. Hun gesprek gaat over evolutiepsychologie, de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen, de bio-aversie in de menswetenschappen, en de lastige relatie tussen biologie en feminisme.

Afl. 2: Dirk Inzé - 'Sleutelen aan genen'

In de tweede aflevering van Verboden Terrein gaat Maarten Boudry in gesprek met Dirk Inzé over genetische modificatie. Prof. Inzé is hoogleraar moleculaire plantenbiologie aan de Universiteit Gent en directeur van het Centrum voor Planten Systeembiologie aan het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB). Hij gelooft niet alleen dat het veilig is om aan genen te sleutelen, maar dat gentech talloze heilzame toepassingen kent voor gezondheid, milieu en klimaat.

Afl. 3: Valerie Trouet - 'Over klimaat en wetenschapsontkenning'

In de derde aflevering van Verboden Terrein gaat gastheer en wetenschapsfilosoof Maarten Boudry in gesprek met Valerie Trouet, dendrochronologe en auteur van Wat bomen ons vertellen. Het gesprek gaat over de fascinerende wetenschap van boomringen, over ideologisch verzet tegen klimaatwetenschap, over fossiele handelaren in twijfel, over de hockeystickgrafiek en de oorzaken van de middeleeuwse warmteperiode, en over een wild plan om het klimaat te redden: bomen planten. En ja, ook over kernenergie.

Afl. 4: Han van der Maas - 'Over IQ en erfelijkheid, een ideologisch mijnenveld'

In de vierde aflevering van Verboden Terrein gaat gastheer en wetenschapsfilosoof Maarten Boudry in gesprek met Han van der Maas, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Amsterdam en een wereldautoriteit op het vlak van intelligentie. Het onderzoek naar de erfelijkheid van intelligentie (en talloze andere mentale eigenschappen) schrijdt gestaag verder, maar hoe onderscheiden we wetenschappelijk onderbouwde ideeën van gevaarlijke speculatie en racistische onzin? Is intelligentie echt erfelijk, en hoe dan?

Afl. 5: Ruud Koopmans - 'Over migratie, Islam en fundamentalisme'

Het huidige Europese migratiebeleid is een fiasco. Niet alleen zorgt het voor grote veiligheidsproblemen en conflicten in de ontvangende samenlevingen, maar het zet ook een perverse ‘asielloterij’ op voor migranten zelf, die leidt tot tienduizenden doden. Dat is de overtuiging van socioloog en migratie-expert Ruud Koopmans, auteur van Het vervallen huis van de islam (2019) en De asielloterij (2023). Migratie is een politiek licht ontvlambaar thema, maar Ruud Koopmans gaat heikele vragen niet uit de weg. Betekent migratie een meerwaarde voor onze samenleving, of zijn de gevolgen veeleer negatief? En ligt het eraan welke migranten het zijn, bijvoorbeeld welke religie ze aanhangen? Stelt de islam een bijzonder probleem? Ruud Koopmans onderzoekt deze kwesties al jaren, maar niet zonder gevolgen. Blijft het mogelijk in de academische wereld om dergelijk onderzoek te verrichten, wars van politieke en ideologische overtuigingen?

Colleges en debatten

Openingscollege 'Hoe klimaatopwarming (niet) aan te pakken. Over ideologie en wetenschap' - 24 oktober 2022, Ufo, Gent

Rokende schoorstenenFossiele brandstoffen waren een fantastische trapladder in de geschiedenis van menselijke vooruitgang, maar ze zorgden voor een ernstig neveneffect: de gevaarlijke opwarming van ons klimaat. Leven wij (in het westen) boven onze stand? Is het tijd om economische groei af te zweren? Was de industriële revolutie een vergissing? Hoe kunnen we terug in harmonie met de natuur leven? De diagnose van het klimaatprobleem is eenvoudig (teveel broeikasgassen), maar simpele problemen hebben niet altijd simpele oplossingen.

In deze lezing plaatst Maarten Boudry het klimaatprobleem in de bredere context van menselijke vooruitgang en hoe we ecologische problemen oplossen. Onze huidige aanpak van klimaatopwarming heeft helaas meer te maken met ideologie dan met wetenschap. Als we de grootste uitdaging van de eeuw het hoofd willen bieden, moeten we rationeel nadenken en ons bevrijden van ideologische keurslijven.

Openingscollege ‘De valkuilen van complotdenken’ – 11 oktober 2021, Ufo, Gent

Complotdenken

In het tweede openingscollege van de leerstoel Etienne Vermeersch, neemt Maarten Boudry ons mee in de wereld van complotdenkers en complottheorieën. Waarom geloven mensen in complotten? Waar halen de theorieën hun aantrekkingskracht? Hebben complotdenkers het altijd bij het verkeerde eind? En hoe verdedigen ze zich tegen kritiek?

Iedereen is vatbaar voor complottheorieën – intelligente mensen niet het minst. Misschien ben je zelf wel een complotdenker? Of niet, maar heb je wel je twijfels bij bepaalde verhalen van de overheid, of bij de uitleg van experts? Wat is een complotdenker eigenlijk? Zijn zij niet de écht kritische denkers? Welke denkfouten liggen op de loer? Maarten Boudry geeft inzicht, tips en tricks. Met de warme oproep ook daar vooral kritisch over na te denken!

Debat ‘Climate change is real. Now what should we do about it?’ – 11 mei 2021, Vooruit, Gent (in English)

Klimaatprotest

Even though there is no longer any scientific debate about the reality of man-made global warming, the debate about the right remedies continues unabated. What are the best policies and strategies to bring down emissions and avert climate disaster? How should we reconcile climate action with economic development and the fight against poverty? Some believe that economic growth is still the way forward, others believe the time has come for de-growth. But what about developing countries and their growing energy needs? And how do we find the right balance between climate adaptation (preparing for a warmer world) and climate mitigation (slashing emissions)? Do we already have all the solutions for bringing emissions down to zero, or do we need more technological innovation? And how bad, exactly, is each degree of warming going to be?

We debated these questions with a panel of international experts: Opha Pauline Dube (Professor of Environmental Science at Botswana University, lead author and contributing of several IPCC reports (Working Group II), Ted Nordhaus (American environmental policy expert, director of The Breakthrough Institute, Time Magazine's Hero of the Environment), Mark Lynas (British environmental activist, journalist and author of Six Degrees: Our Future on a Hotter Planet (2020)) and Jean-Pascal van Ypersele (Professor of Climate and Environmental Sciences at University of Louvain, former vice-president of IPCC).

Openingscollege ‘Wetenschapsontkenning in tijden van Corona’ – 12 oktober 2020, Ufo, Gent

Maarten Boudry tijdens openingscollege leerstoel Etienne Vermeersch (12 oktober 2020)In dit eerste openingscollege van de Leerstoel Etienne Vermeersch laat filosoof en leerstoelhouder Maarten Boudry zijn licht schijnen over de corona-pandemie. Hadden we deze pandemie kunnen voorspellen? Hebben we snel genoeg ingegrepen, of is de remedie stilaan erger dan de kwaal? Wat leert deze onverwachte pandemie ons over de fragiliteit van onze wereldwijde economie, en van de vooruitgang van de afgelopen decennia? Welke lessen kunnen we uit de corona-pandemie trekken over die andere grote mondiale bedreiging die zich verder in de toekomst situeert, namelijk de opwarming van ons klimaat?

Een college over onzekerheid en onwetendheid, over alarmisme versus minimalisme, over zelfvervullende en zelfweerleggende voorspellingen, over wat verstandig risicobeheer betekent voor onze (globale) samenleving, en over de wetenschap als de beste (of minst slechte) van alle menselijke kennisvormen.

Over de leerstoel

Etienne Vermeersch 1In januari 2019 is em. prof. dr. Etienne Vermeersch overleden. Na de bekendmaking van zijn overlijden kwam een warme stroom aan reacties los. Vrienden, collega’s, journalisten en opiniemakers gingen daarbij uitgebreid in op de intellectuele erfenis die één van Vlaanderens meest spraakmakende filosofen heeft nagelaten.

Naast de vele terugblikken werden zowel binnen als buiten de universiteit ook al enkele suggesties gedaan om op dit werk voort te bouwen.

Om de intellectuele nalatenschap van professor Etienne Vermeersch in ere te houden, richtte de UGent in 2019 de interfacultaire Leerstoel Etienne Vermeersch op.

De leerstoel omvat drie luiken:

  • De organisatie van een jaarlijks groot debat aan de UGent, waarin gerenommeerde internationale sprekers de degens kruisen over een heet hangijzer, dat zich op het kruispunt bevindt van wetenschap en samenleving, en dat in de lijn van ligt van het gedachtegoed van Etienne Vermeersch (bv. bio-ethiek, ecologie en klimaat, artificiële intelligentie, levensbeschouwing en maatschappij, scepticisme, pseudowetenschap …).
  • Een openingscollege voor nieuwe studenten uit alle faculteiten, aan het begin van elk academiejaar, waarin de leerstoelhouder de studenten laat kennismaken met de wetenschappelijke methode, het belang van kritisch denken en de plaats van wetenschap in de samenleving.
  • Een reeks van lezingen, interviews of podcasts waarin wetenschappelijke experts elk vanuit hun eigen invalshoek spreken over een maatschappelijk relevant thema, in de geest van Etienne Vermeersch en het UGent-motto ‘Durf (dwars)denken’.

De leerstoel zal afwisselend worden opgenomen door verschillende leerstoelhouders, telkens voor een termijn van 4 jaar. De insteek daarbij is, het motto van de UGent getrouw: ‘Durf denken’. Etienne Vermeersch was immers een volstrekt onafhankelijke denker, die er niet voor terugdeinsde om gevoelige onderwerpen aan te snijden of controversiële standpunten in te nemen, op voorwaarde dat hij die ‘grondig had bestudeerd’.

Het beoogde profiel van de leerstoelhouder is dan ook iemand die, geheel in de geest van Etienne Vermeersch, de controverse niet schuwt maar daarbij steeds op een rationele en wetenschappelijk verantwoorde manier te werk gaat.

Over de leerstoelhouder

Dr. Maarten Boudry is de eerste houder van de leerstoel Etienne Vermeersch. Hij bekleedt de leerstoel van september 2019 tot september 2023.

Maarten Boudry (°1984) is wetenschapsfilosoof, verbonden aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Hij is de auteur van Eerste hulp bij pandemie. Van Achterafklap tot Zwarte Zwaan (2021, met Joël De Ceulaer), Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat (2019), Alles wat in dit boek staat is waar (en andere denkfouten) (2019, met Jeroen Hopster), Illusies voor gevorderden. Of waarom waarheid altijd beter is (2015) en De ongelovige Thomas heeft een punt (2011, samen met Johan Braeckman).

In 2011 verdedigde hij zijn doctoraat Here Be Dragons. Exploring the Hinterland of Science, over pseudowetenschap en randwetenschap. Hij publiceerde meer dan 40 artikels in wetenschappelijke tijdschriften en bundels.

In 2018 verscheen van hem een academische bundel getiteld Science Unlimited? On the challenges of scientism, die hij samenstelde met de filosoof en bioloog Massimo Pigliucci, na hun eerdere succesvolle bundel Philosophy of Pseudoscience (2013).

Hij schrijft regelmatig voor NRC Handelsblad, De Morgen, De Standaard, Volkskrant, The Independent, Knack, Trouw.