Drugs en overlast. Etnografisch onderzoek bij drugsgebruikers.
Onderzoeksperiode
1 september 2002 - 31 oktober 2003
Financiering
F.O.D. Wetenschapsbeleid
Onderzoeker
Pascal TUTELEERS (ISD, UGent)
Anne-Cathérine LACROIX (ANSO, UCL)
Sleutelwoorden
Ethnografie, drugs, druggebruik, overlast
Abstract
Het onderzoek 'Drugs en Overlast : etnografisch onderzoek bij druggebruikers' maakt deel uit van het ruimer onderzoek 'Drugs en overlast: studie van het fenomeen, de beheersing en de effecten van druggerelateerde overlast en dit vanuit verschillende invalshoeken' .
Context van het onderzoek
Druggerelateerde overlast is een complex fenomeen, dat de kwaliteit van het leven in buurten en wijken aantast. Een geïntegreerde, gedecentraliseerde (lokale) aanpak van de drugoverlast uitbouwen waarbij alle sectoren worden betrokken, is noodzakelijk. Drugoverlast is om die reden één van de prioriteiten in het Federaal Detentie- en Veiligheidsplan van de Minister van Justitie (Federaal Veiligheids- en Detentieplan van de Minister van Justitie, 31 mei 2000) en één van de actiepunten in de Federale drugnota (FEDERALE OVERHEID, Beleidsnota van de Federale Regering in verband met de drugproblematiek, 19 januari 2001). In het Nationaal Veiligheidsplan en de lokale veiligheidsplannen wordt het drugoverlastfenomeen eveneens aangepakt.
Doelstellingen van het onderzoek
Dit onderzoek wil het fenomeen druggerelateerde overlast in kaart brengen en de effecten en de beheersing ervan vanuit verschillende invalshoeken analyseren. De effecten die het fenomeen heeft op de omgeving, het perspectief van de druggebruikers zelf en de manier waarop in de praktijk aan het overlastbeleid op lokaal, regionaal en federaal niveau gestalte wordt gegeven, maken het voorwerp uit van het onderzoek.
De studie wil de volgende specifieke onderzoeksdoelstellingen verwezenlijken:
- uitklaren van het begrip drug(gerelateerde) overlast;
- operationaliseren van het begrip drug(gerelateerde)overlast;
- inschatting van de aard en omvang van het fenomeen;
- inzicht verwerven in de beleving van druggebruikers;
- inschatting van het aanvoelen vanuit de bevolking;
- inschatting van de kosten voor ordehandhaving;
- inschatting van de sociale kosten;
- inventarisatie en procesevaluatie van de lokale aanpak van het fenomeen;
- ondersteuning van het beleid.
Beschrijving van het onderzoek
Om inzicht te verwerven in (de complexiteit en de effecten van) het fenomeen overlast, maakt het onderzoek gebruik van een veelzijdige methodologie. Het is vooral de combinatie, van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden door een multidisciplinair onderzoeksteam, die een belangrijke bijdrage levert tot het wetenschappelijk, maatschappelijk en politiek debat omtrent het te bestuderen fenomeen. Elke onderzoeksequipe neemt één onderzoeksluik voor haar rekening, nl. de perspectieven van de bevolking, de druggebruikers of de sleutelfiguren (o.a. lokale beleidsmakers, ordehandhavers en hulpverleners).
De bevraging van de bevolking, uitgevoerd o.l.v. Prof. Ponsaers door Steven Lauwers van de Onderzoeksgroep 'Sociale Veiligheidsanalyse' (Ugent) laat toe een beeld te vormen van de aard, omvang en impact van druggerelateerde overlast zoals die wordt ervaren door de bevolking. Meer bepaald willen we nagaan in hoeverre de aanwezigheid van een drugscene (veelvuldige drughandel en/of -gebruik in het straatbeeld) in een bepaalde buurt al dan niet een eigen, specifieke soort overlast met zich meebrengt.
De bevraging van de druggebruikers, uitgevoerd o.l.v. Prof. Tom Decorte door Pascal Tuteleers van het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD) en Anne-Catherine Lacroix van het Laboratoir d'Antropologie et de Sociologie (UCL), is gericht op het verwerven van inzicht in de beleving van de druggebruikers van drugsgerelateerde overlast. Hierbij zal een dubbele methodologie gebruikt worden. De gebruikte methodologie omvat een open focus etnografie in de steden Antwerpen en Charleroi waarbij gebruikt gemaakt zal worden van participerende observaties en informele gesprekken (ev open interviews) met behulp van de sneeuwbalmethode (snowball sampling) met zgn. 'gatekeepers', met druggebruikende en (andere) bewoners van bepaalde buurten in Antwerpen en Charleroi.
Er wordt niet gestreefd naar 'representativiteit' en conclusies omtrent de prevalentie of de omvang van het fenomeen 'drugsgerelateerde' overlast maar veeleer naar de aard van het verschijnsel op basis van verworven inzichten in het zelfverstaan van de druggebruikers. In het bijzonder willen we inzicht verwerven in de beleving van de druggebruikers, in de interne opbouw van handelingen tot een betekenisvolle praktijk, binnen een veld van machtsverhoudingen. Daartoe zullen we inzicht verwerven in de levensstijlen van gebruikers en het verband met de huidige legale context, de percepties van gebruikers m.b.t. de attitude waarvan ze het voorwerp zijn, begrijpen en de ervaringen van gebruikers m.b.t. van de bevolking jegens hen optekenen.
De bevraging van de sleutelfiguren (uitgevoerd o.l.v. Prof. Brice De Ruyver door Marjan Bodein van het Institute for International Research on Criminal Policy (IRCP) laat toe het concept drugoverlast te operationaliseren, een kwalitatieve inschatting te maken van de omvang en de aard van de drugoverlast, een inschatting te maken van de sociale kosten van drugoverlast en een procesevaluatie te maken van het huidige drugoverlastbeleid op lokaal en regionaal niveau.
De verschillende onderzoeksdoelstellingen worden uitgevoerd op zes locaties: drie grootsteden (Antwerpen, Brussel en Charleroi), 1 grensoverschrijdende regio (de Belgische kant van de Maas-Rijn regio: Maasmechelen, Houthalen, Luik, Limburg/Hasselt), en twee regio's (het gerechtelijk arrondissement Bergen, met bijzondere aandacht voor de stad Bergen en het gerechtelijk arrondissement Brugge, met bijzondere aandacht voor de stad Oostende).
Wat de methodologie en de resultaten betreft van de studie 'drugs en overlast', worden aanknopingspunten gezocht bij vroeger uitgevoerde, voornamelijk buitenlandse onderzoeken (Zie onder meer RENN, H. en LANGE, K., Urban districts and Drug Scenes: A comparative study on nuisance by 'open' drug scenes in major European Cities, Luxemburg, Office for Official Publications of the European Communities, 1996, 73 p.; SNIPPE, J., OLDERSMA, F., BIELEMAN, B., Monitor Drugsoverlast Nederland 1996-2000, Nederland, Intraval, 2000) m.b.t. het fenomeen 'drugoverlast'.
Het eindrapport zal de bevindingen vanuit de verschillende perspectieven en invalshoeken samenbrengen en met elkaar confronteren.
Valorisatie: publicaties en lezingen
De volledige onderzoeksresultaten zijn door de F.O.D. Wetenschapsbeleid gepubliceerd:
- DECORTE, T., DE RUYVER, B., PONSAERS, P., BODEIN, M., LACROIX, A.C., LAUWERS, S. en TUTELEERS, P. (2004), Drugs en overlast. Drogues et nuisances. Gent: Academia Press.
Andere relevante publicaties en lezingen:
- DECORTE, T. (2001). Omtrent de interpretatie van het begrip drugsoverlast in beleidsteksten (pp. 217-233). In CASSELMAN, J. et al. (eds.), Veiligheid, een illusie? Theorie, onderzoek en praktijk. Brussel: Politeia
- DECORTE, T. (2004). Drugs en overlast: bevraging van de druggebruikers. Presentation at the Studiedag 'Drugs en overlast', Gent, 23 juni 2004