Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht

Ontwikkeling drug- en alcoholmonitor voor Antwerpen

Onderzoeksperiode

1 februari 2007 - 31 augustus 2007

Financiering

Stad Antwerpen - SODA

Onderzoeker

Julie TIEBERGHIEN

Sleutelwoorden

lokale monitor, etnografie, kwalitatief

Abstract

Tot nu toe bestaan er geen betrouwbare en relevante cijfers op lokaal niveau ten behoeve van een lokaal drugsbeleid. Enkel op gemeenschaps en federaal niveau zijn beperkte gegevens beschikbaar. Beleid op lokaal niveau wordt geconfronteerd met een quasi totale afwezigheid van kwalitatieve en kwantitatieve gegevens betreffende het drugthema.

Doelstelllingen

Dit onderzoek bestaat uit twee delen:

  1. Het opzetten en uitwerken van een concreet draaiboek voor de implementatie van een haalbaar community-based drug monitoring system voor de stad Antwerpen
  2. Het éénmalig uittesten van dit monitoring systeem gedurende een periode van drie maanden.

Na het pilootonderzoek is het de bedoeling om via het monitoringsysteem op systematische, continue wijze lange-termijn data en informatie te verzamelen in verband met roesmiddelen en afhankelijkheidsproblemen.

Een Drug en Alcohol Monitor voor de stad Antwerpen kan gegevens aanleveren om op het lokale niveau de prevalentie van gebruik en problematisch gebruik van roesmiddelen te schatten, om actuele ontwikkelingen en trends te signaleren, om relaties tussen gebruikspatronen en gebruik van (of nood aan) hulpverlening te beschrijven, en om risicogroepen en risicofactoren te identificeren. Als de monitor op regelmatige tijdstippen wordt uitgevoerd, kan die vergelijkbare informatie opleveren over bepaalde doelgroepen en over de tijd heen, en op die manier een evidence-based lokaal beleid inzake preventie, harm reduction, hulpverlening en veiligheid blijvend inspireren. Een permanente monitor laat tevens toe follow-up van de effectiviteit en een analyse van de (on)bedoelde effecten van eerder genomen beleidsbeslissingen op lokaal niveau.

Methodologie

In het kader van het draaiboek voor een lokale Drug en Alcohol Monitor zal een analyse worden gemaakt van bestaande ('Antwerpse') literatuur (datgene wat reeds is geweten op basis van eerder lokaal onderzoek). Er zal ook een eerste zogenaamde 'etnografische kaart' van Antwerpen worden samengesteld, d.i. een kaart met informatie over de geschatte 'drugdensiteit' in bepaalde buurten en gebieden, op basis van het community field work en de interviews met sleutelfiguren.

Resultaten

De Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor heeft voornamelijk inzichten opgeleverd over kenmerken en de levensstijl van 'verborgen' gemarginaliseerde gebruikers in de stad Antwerpen omwille van de focus op dagelijkse (of bijna dagelijkse) gebruikers van cocaïne, heroïne, amfetamines of benzodiazepines. Daarnaast werd een zogenaamde 'tussengroep' (nl. een groep van frequente gebruikers waarbij het gebruik stilaan tot problemen aanleiding geeft, zoals het verliezen van een job) in kaart gebracht.

De hierboven beschreven afbakening van de doelgroep bracht het (poly)druggebruik (cocaïne, heroïne, amfetamines,') van de klassieke producten in beeld. Via deze monitor was het eveneens mogelijk de aanwezigheid van 'nieuwere' producten te achterhalen, m.n. Khat en Ketamine (of 'Special K'). Daarnaast is duidelijk geworden dat het gebruik van andere producten zoals alcohol, medicatie of cannabis niet onderschat mag worden. Deze producten worden vaak gebruikt ter compensatie voor ofwel de stimulerende effecten van andere producten ofwel om het stoppen of verminderen van het gebruik van cocaïne, heroïne of amfetamines te compenseren.

Via de Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor is het mogelijk de voornaamste gezondheidsproblemen binnen de lokale drugscene in kaart te brengen. Gebruikers geven aan dat ze voldoende rekening houden met deze risico's, net zoals ze zich bewust zijn van de 'harm reduction' boodschappen die door de hulpverlening worden verstrekt. Toch is het zo dat dit bewustzijn door de meerderheid net voor het gebruik ('craving') of tijdens het gebruik overboord wordt gegooid.

De inschatting van de kwaliteit van de producten berust op subjectieve percepties. De kwaliteit van de producten wordt in de stad Antwerpen nog steeds ingegeven door wat gebruikers zeggen. Dit betekent dat druggebruikers meestal hun product(en) gebruiken zonder op de hoogte te zijn van de correcte graad van zuiverheid. Het risico op een overdosis wordt vergroot door deze onwetendheid.

De beschikbaarheid van de producten te Antwerpen is groot net zoals de financiële toegankelijkheid. De prijzen van alle producten zijn, behalve cannabis, gedaald de laatste jaren. De prijs voor cannabis blijft stabiel.

De Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor wijst ook op heel wat problematieken op andere levensgebieden. De woonproblematiek omvat een combinatie van de hoge huurprijzen, de lange wachtlijsten en het tekort aan nachtopvang. Gebruikers die naast het aanbod vallen, zoeken hun toevlucht in gebruikerspanden of gaan 'samenhokken', wat vaak mensonwaardige toestanden tot gevolg heeft. Een tweede problematiek heeft betrekking op de bron van inkomsten. Druggebruikers kunnen in vele gevallen niet meer werken omwille van gezondheidsredenen of omwille van de maatschappelijke isolatie. Ze zijn losgetrokken van de maatschappelijke structuren en hebben het moeilijk om routine te ontwikkelen. Veel druggebruikers hebben nood aan een nuttige dagbesteding om aan de verveling en de eenzaamheid tegemoet te komen.

De Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor verkeert eveneens in de mogelijkheid om een aantal 'verborgen' groepen druggebruikers of 'hidden populations' te bereiken en te achterhalen waarom men de (drug)hulpverlening niet opzoekt of vindt. De toegang tot de (drug)hulpverlening wordt voor de 'tussengroep' (zie supra) belemmerd doordat de drughulpverlening wordt geassocieerd met 'junkies'. Allochtone gemeenschappen (Turkse en Marokkaanse nationaliteit) beschouwen druggebruik als een ziekte. Dit verklaart waarom allochtone druggebruikers sneller de toegang tot de medische hulpverlening vinden. Bovendien betrekken de bestaande (drug)hulpverleningscentra veelal de familie bij de behandeling. Aangezien een druggebruiker als een schande voor de familie wordt beschouwd, betekent dit een tweede moeilijkheid met betrekking tot de toegang tot de hulpverlening. In het geval van gebruikers met een illegale status wordt de stap tot de hulpverlening niet gezet omdat ze vrezen dat de (drug)hulpverlening politie of justitie zal verwittigen. Illegalen die toch toegang zoeken stuiten op een taalbarrière of op een quotum.

Ten slotte, werden aan de hand van de lokale monitor ook indrukken verzameld omtrent actuele thema's in de stad Antwerpen (bv. grootschalige politieacties). Hoewel politieacties weinig effect hebben op de beschikbaarheid of prijzen van de producten, hebben ze negatieve gevolgen ten aanzien van de gebruikers. Druggebruikers worden opgejaagd door de politie zonder dat hen enig alternatief wordt geboden. Dit duwt de gebruikers nog meer in de marginaliteit.

Conclusie

De Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor levert een verfijnd beeld van de lokale drugsproblematiek op en biedt op die manier de mogelijkheid tot een gefundeerde onderbouwing van het lokaal drugsbeleid. De Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor laat in dit opzicht toe een evidence-based lokaal beleid te ontwikkelen inzake preventie, 'harm reduction' en hulpverlening. Niettemin willen we benadrukken dat enkel de continuïteit van de monitor het mogelijk maakt lokale trends en ontwikkelingen nauwgezet op te volgen en te signaleren.

Valorisatie: publicaties en lezingen

  • TIEBERGHIEN, J. (2010). ‘Een kwalitatief monitoring systeem als instrument voor een lokaal drugsbeleid: ‘hidden populations’ in beeld’. In PAUWELS, L. e.a. (reds.) Update in de criminologie. Actualia Strafrecht en Criminologie 2010 (Reeks Gandaius, V), Antwerpen: Maklu
  • TIEBERGHIEN, J., (2010). Een kwalitatief monitoring systeem als instrument voor een lokaal drugsbeleid: ‘hidden populations’ in beeld. Paper presented at the Update in de Criminologie 5: Actualia in het strafrecht en de criminologie, Gent, 1 april 2010
  • TIEBERGHIEN, J. & DECORTE, T., (2009). Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor, een lokale drugscene in beeld. Tijdschrift voor Verslaving, 5(1), 3-19
  • TIEBERGHIEN, J. & DECORTE, T. (2009) Antwerp Drugs and Alcohol Monitor (ADAM): a Belgian local drug scene in the picture. Drug and Alcohol Review, 28(6), 616-622
  • DECORTE, T. & TIEBERGHIEN, J. (2009), Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor (ADAM). Paper presented at the 7de Onderzoeksplatform middelenmisbruik van de VAD (Brussel), Lokale analyse en monitoring van alcohol en andere drugs, Brussel, 10 december 2009
  • TIEBERGHIEN, J. & DECORTE, T. (2008). Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor (ADAM), een lokale drugscene in beeld. Leuven: Acco
  • TIEBERGHIEN, J. (2008). Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor (ADAM). VAD-berichten, 7(2), 16-17
  • TIEBERGHIEN, J. (2008). Resultaten Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor. Presentation at the studiedag ‘Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor’, 24 april, Antwerpen
  • TIEBERGHIEN, J. (2008). Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor (ADAM), een lokale drugscene in beeld. Presentation at the 1e Criminologisch Forum ‘Criminologisch onderzoek in Vlaanderen’, Gent, 8 februari 2008
  • TIEBERGHIEN, J. (2007). Antwerpse Drug- en Alcohol Monitor (ADAM), een lokale drugscene in beeld. Paper presented at the 17e Forum Alcohol en Drugs Onderzoek, Utrecht (Nederland), 15 november 2007