Leerstoel Historische Cultuur in Transitie
Inleiding
De hedendaagse historische cultuur – de verzameling van diverse en soms conflicterende vormen van omgang met het verleden in onderwijs, maatschappij en wetenschap – staat de laatste jaren sterk in de belangstelling. Ontwikkelingen op het terrein van globalisering, politisering en digitalisering hebben niet alleen gevolgen voor de processen van historische betekenisgeving, maar ook voor de inhoud en aard ervan. Bestaande theorieën en benaderingen van historisch verstaan en kennisverwerving schieten soms tekort om veranderingen in de historische cultuur te duiden en te begrijpen.
Globalisering heeft ervoor gezorgd dat lokale en nationale ontwikkelingen steeds meer verweven raken met wat zich elders in de wereld afspeelt. Met name de vestiging van migranten uit voormalige koloniën en de doorwerking van het koloniale verleden in westerse landen dagen gevestigde historische kaders en identiteiten uit. Een van de mogelijke gevolgen is een toename van nationalistische reflexen en nostalgisering van de collectieve herinnering. De dominantie van het westers georiënteerde historisch besef is niet langer vanzelfsprekend. Tegelijkertijd worden alternatieve ecologische, maar ook imperialistische (bijvoorbeeld Rusland) en religieus-eschatologische (bijvoorbeeld ISIS) geschiedopvattingen gepropageerd.
Politisering uit zich in felle maatschappelijke debatten over identiteit, erfgoed, materiële cultuur en canonvorming. Verschillende groepen claimen zeggenschap over de representatie van het verleden en betwisten dominante historische narratieven. Overheden mobiliseren bepaalde kennis over het verleden als vehikel voor burgerschapsvorming, maar ook voor minder nobele doeleinden zoals het misbruik van de geschiedenis voor politiek gewin, zwart maken van anderen, of het oproepen tot het gebruik van geweld, en het verheimelijken van het ongemakkelijke verleden. Dergelijke politisering leidt tot polarisatie en een verharding van posities, maar onderstreept ook het belang van educatie en van de rol die geschiedenis en herinnering spelen in conflictoplossing en in postconflict situaties.
Digitalisering heeft geleid tot een explosieve toename van historische informatie die voor een groot publiek toegankelijk is. Sociale media spelen een steeds grotere rol in de verspreiding en toe-eigening van historische kennis en processen van identiteitsvorming. Tegelijkertijd brengt dit ook uitdagingen met zich mee, zoals de verspreiding van desinformatie en het ontstaan van filterbubbels. Algoritmes hebben grote invloed op de distributie van historische representaties, terwijl generatieve kunstmatige intelligentie de manier waarop we met het verleden omgaan en geschiedenis interpreteren ingrijpend zal veranderen.
Deze veranderingen in de historische cultuur dwingen traditionele gatekeepers zoals onderwijs, erfgoedinstellingen en de academische wereld telkens weer om na te denken over hun taak en positie in het veranderende herinneringslandschap. Het zorgt er ook voor dat de studie naar processen van kennisverwerving, historische vorming en het historisch verstaan in zijn bredere context begrepen moet worden. Dit is wat de studie van historische cultuur beoogt. Het concept historische cultuur verwijst naar de omgang met het verleden in de breedste zin. Het omvat zowel de inhoud als de aard van historische betekenisgeving en de wisselwerking tussen menselijk handelen, traditie, herinnering, geschiedopvattingen, historische representaties en hun verspreiding. De leerstoel Historische Cultuur in Transitie aan de Universiteit Gent richt zich daarom primair op de theoretische reflectie en het onderzoek naar de omgang met het verleden in onderwijs, wetenschap en samenleving.
Doelstellingen
De missie van de leerstoel Historische Cultuur in Transitie is drieledig.
Ten eerste beoogt de leerstoel het onderzoek naar historische cultuur aan de Universiteit Gent te versterken, in het bijzonder de theoretische reflectie en het onderzoek naar de omgang met het verleden in onderwijs, wetenschap en samenleving. De leerstoel zal bijdragen aan het interdisciplinaire onderzoeksprogramma TAPAS en de vakgroep Geschiedenis, door het initiëren en begeleiden van onderzoeksprojecten, het geven van gastcolleges en het organiseren van en bijdragen aan academische activiteiten zoals lezingen, seminars en congressen. Aan de Universiteit Gent beoogt de leerstoel voorts een brug te slaan tussen de geschiedtheorie, geschiedenisdidactiek en publieksgeschiedenis.
Ten tweede heeft de leerstoel naast een inhoudelijke ook een belangrijke netwerkfunctie. Zo wordt ingezet op het versterken van samenwerking tussen EuroClio en de Universiteit Gent, evenals de banden van EuroClio met Vlaanderen en België. Bovendien faciliteert de leerstoel de internationale samenwerking tussen de Universiteit Gent, het Centrum voor Historische Cultuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waarvan de leerstoelhouder Executive Director is, en organisaties met een gelijkgestemde missie en vergelijkbaar profiel in de rest van de wereld. Hiermee wordt beoogd de uitwisseling van kennis en expertise op het gebied van historische cultuur tussen deze instellingen te bevorderen. Op deze wijze kan de leerstoel fungeren als een knooppunt voor onderzoek, onderwijs en valorisatie op het snijvlak van onderwijs, erfgoed en geschiedwetenschap.
Ten derde ambieert de leerstoel bij te dragen aan het maatschappelijk debat over de omgang met het verleden, bijvoorbeeld de lopende discussies over burgerschap, erfgoed en de historische canon in het onderwijs. Door het publieke debat te voeden met wetenschappelijke inzichten en vice versa de publieke omgang met het verleden te agenderen als onderzoeksobject, wil de leerstoel fungeren als een brug tussen wetenschap en samenleving. Daarbij zal specifiek aandacht uitgaan naar de rol van het onderwijs, musea en erfgoedinstellingen als schakels tussen geschiedwetenschap en publiek. In samenwerking met EuroClio zal de leerstoel praktische initiatieven ontplooien om de kloof tussen wetenschap en onderwijspraktijk te dichten.
Schenker
Periode
2024-2027
Promotor
Hij is mede-initiatiefnemer van de interdisciplinaire werkgroep 'TAPAS/Thinking About the PASt' die focust op uiteenlopende vormen van maatschappelijke omgang met het verleden. In 2012 lanceerde hij samen met een groep collega's het 'International Network for Theory of History' dat zich tot doel stelt om de internationale samenwerking tussen geschiedtheoretici en geïnteresseerde historici te bevorderen en het onderwerp zowel op het vlak van onderzoek en onderwijs te promoten.
Leerstoelhouder
Prof. dr. Robbert-Jan Adriaansen studeerde geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, alwaar hij in 2013 cum laude promoveerde op het proefschrift The Rhythm of Eternity. The German Youth Movement and the Experience of the Past (1900-1933) (Berghahn Books: New York 2015). Adriaansen’s recente onderzoek richt zich op de omgang met het verleden in de hedendaagse samenleving, specifiek op de impact van processen van digitalisering, politisering en globalisering op ons begrip van het verleden.
Thans is Adriaansen uitvoerend directeur van het Center for Historical Culture aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, waar hij ook doceert in de theorie van de geschiedenis en historische cultuur. Hij is co-lead van het onderzoekscluster Heritage and Identity van het Erasmus Research Institute for Media, Culture, History & Society. Adriaansen zal in deeltijd leerstoelhouder zijn van de EuroClio leerstoel Historische Cultuur in Transitie aan de Universiteit Gent.