Research Brief 106. De kracht van bescheidenheid in de zorg

Door professor Kenn Meyfroodt, doctoraal onderzoeker Shana Mertens en professor Eveline Schollaert

(20 februari 2025) De zorgsector staat onder druk: een chronisch tekort aan verpleegkundigen en de daarbij horende hoge werkdruk zorgen voor nog meer uitval en verloop. Zorginstellingen zijn dan ook op zoek naar manieren om verdere uitstroom te voorkomen. Volgens eerder onderzoek kan het versterken van de verbondenheid en betrokkenheid van verpleegkundigen daarbij helpen. Maar hoe kunnen ziekenhuizen daar concreet op inzetten? Ons onderzoek toont aan dat bescheiden leiderschapsgedrag van hoofdverpleegkundigen een sleutelrol speelt.

Verhoog de betrokkenheid van verpleegkundigen bij het ziekenhuis om de vicieuze cirkel van personeelstekorten, stress en uitval te doorbreken, zegt eerder onderzoek. Het gedrag van de leidinggevende is daarbij cruciaal. Voor verpleegkundigen zijn dat hoofdverpleegkundigen: naast hun verantwoordelijkheden op vlak van kwalitatieve zorg en administratie, vertalen zij ook de doelstellingen van het ziekenhuis naar de werkvloer. Hun leiderschapsgedrag doet er dus toe.

Maar ook hoofdverpleegkundigen staan voor grote uitdagingen: het tekort aan verpleegkundigen, strikte en vaak beperkende regelgeving omtrent aanwervingen en verloning waardoor interessante kandidaten afhaken, de nasleep van de coronapandemie die voor extra druk en uitval zorgde, maken hun leiderschap erg complex. Daarbovenop komt de hiërarchische structuur van de zorgsector, soms tegenstrijdige doelen en een veelvoud aan belanghebbenden. Gezien deze moeilijke omstandigheden is het onrealistisch om van hoofdverpleegkundigen te verwachten dat ze foutloos leiderschap tonen. Daarom focussen wij op bescheiden leiderschapsgedrag – gedrag dat getuigt van nederigheid. Nederigheid houdt in dat leiders hun fouten en beperkingen erkennen, om feedback vragen en actief inzetten op de talenten en krachten van hun teamleden.

Onderzoek bij meer dan 500 verpleegkundigen in 12 ziekenhuizen

Tijdens ons onderzoek namen we een enquête af bij 536 verpleegkundigen, verdeeld over 103 afdelingen van 12 Belgische ziekenhuizen. We onderzochten in welke mate bescheiden leiderschapsgedrag van hoofdverpleegkundigen invloed heeft op de verbondenheid en betrokkenheid van verpleegkundigen met hun ziekenhuis.
Concreet vroegen we ons af of bescheiden gedrag van de hoofdverpleegkundige kan signaleren dat het team ook een psychologisch veilige omgeving is. Je bescheiden en kwetsbaar opstellen als leidinggevende vereist dat je je veilig voelt.

Verder veronderstelden we dat zo’n klimaat van psychologische veiligheid ook het vertrouwen in de hoofdverpleegkundige versterkt. Dat vertrouwen is cruciaal voor verpleegkundigen om zich te durven uitspreken én het gevoel te hebben dat ze gehoord worden. Zeker in een ziekenhuis, waar verpleegkundigen in direct contact staan met patiënten en suggesties en bezorgdheden moeten durven delen. En dat stimuleert dan weer een sterkere verbondenheid en betrokkenheid bij het ziekenhuis.

Bescheidenheid doet ertoe

Wat vonden we? Psychologische veiligheid versterkt inderdaad vertrouwen. Hoofdverpleegkundigen die fouten toegeven, openstaan voor feedback en anderen waarderen, creëren een psychologisch veilige omgeving voor verpleegkundigen. In zulke teams voelen verpleegkundigen zich gesteund om ideeën en inzichten te delen. Dat leidt tot een sterkere vertrouwensband met hun leidinggevende.

Wat zien we nog? Gehoord worden is belangrijker dan een stem geven. Hoewel we ervan uitgingen dat ideeën kunnen uiten bijdraagt aan verbondenheid en betrokkenheid, bleek vooral het gevoel van gehoord worden belangrijk. Verpleegkundigen hechten meer waarde aan erkenning en actie op basis van hun input dan aan de mogelijkheid om hun mening te delen. Dat onderscheid is essentieel om de werkcultuur te verbeteren.

Onze bevindingen tonen aan dat bescheiden leiderschapsgedrag niet alleen één-op-één relaties versterkt, maar ook de gehele werkcultuur binnen de afdeling verbetert. Bescheiden leiderschapsgedrag speelt dus een sleutelrol om verbondenheid en betrokkenheid van verpleegkundigen bij het ziekenhuis te versterken. Dat maakt het dan ook een krachtig middel om personeelsverloop in de zorgsector niet verder te laten ontsporen.

Vier aanbevelingen

1. Train hoofdverpleegkundigen in bescheiden leiderschapsgedrag. Ziekenhuizen kunnen voorzien in trainingen rond leiderschapsgedrag die de nadruk leggen op zelfreflectie, het erkennen van fouten en het vieren van successen van anderen. Rolmodellen in bescheiden leiderschapsgedrag kunnen een cultuurverandering in gang zetten.

2. Creëer een veilige werkomgeving. Stimuleer open communicatie en zorg dat verpleegkundigen weten dat hun input serieus wordt genomen. Dat kan door expliciet te communiceren welke ideeën worden opgepikt (of niet) en waarom (niet).

3. Maak van bescheidenheid een selectiecriterium. Tijdens het wervingsproces kunnen werkvoorbeelden en simulaties inzicht geven in het leidinggevend gedrag van een kandidaat. Focus op gedrag dat bescheidenheid en teamgerichtheid uitstraalt.

4. Voorkom en corrigeer toxisch leiderschapsgedrag. Spoor gedrag dat een psychologische veilige werkomgeving ondermijnt op en ga ermee aan de slag. Persoonlijke begeleiding en training rond open en participatieve communicatie, constructieve feedback en gedeelde besluitvorming kunnen de hoofdverpleegkundige tot inzicht brengen.

Bescheiden leiderschapsgedrag is geen zwakte, maar een krachtig instrument. Door kwetsbaarheid en openheid te omarmen, bouwen hoofdverpleegkundigen niet alleen vertrouwen op, maar versterken ze ook de band tussen verpleegkundigen en het ziekenhuis. In een tijd van personeelstekorten is zo’n leiderschapsgedrag essentieel.

Door professor Kenn Meyfroodt (Vakgroep Marketing, Innovatie en Organisatie; Kenn.Meyfroodt@UGent.be), doctoraal onderzoeker Shana Mertens (Vakgroep Arbeids- en Organisatiepsychologie, Open Universiteit en Vakgroep Marketing, Innovatie en Organisatie, UGent; Shana.Mertens@OU.nl) en professor Eveline Schollaert (Vakgroep Marketing, Innovatie en Organisatie; Eveline.Schollaert@UGent.be)

Lees meer over dit onderzoek in het gepubliceerde wetenschappelijke artikel.

Lees zeker ook de andere Research Briefs van UGent @ Work!