Research Brief 36. Wat maakt herstel van burn-out zo buitengewoon lastig?

Doctoraal onderzoeker Philippe Sterkens

(21 november 2022) Burn-out is het resultaat van een langdurige overbelasting op het werk en onvoldoende tussentijds herstel. Wanneer mensen er acuut ziek van worden, zijn ze al gauw een half jaar afwezig van het werk en kunnen de restsymptomen bij terugkeer ook nog eens jaren aanslepen.

Wat maakt een burn-out nu zo hardnekkig dat ondanks ziekteverlof en hersteltijd mensen toch zo lang opgebrand blijven? Zweedse onderzoekers gingen recent op zoek naar antwoorden in de theorie en stellen als verklaring dat de uitputtende stressreactie die voortkomt uit overbelasting niet stopt tijdens een ziekteverlof. Met andere woorden, deze stress houdt zichzelf in stand, ook wanneer haar oorspronkelijk trigger (de werkbelasting) verdwenen is. Maar hoe kan het dat mensen zo lang stress blijven ervaren wanneer de oorzaak al even weggenomen is?

FACTOREN DIE STRESS IN STAND HOUDEN BIJ BURN-OUT

Piekeren

Een eerste factor waardoor mensen met een burn-out verstrikt kunnen blijven in stress is het aanhoudend piekeren. De gedachten die we hebben oefenen immers een substantiële invloed uit op ons stressniveau en iemand met een burn-out is in het bijzonder vatbaar voor bepaalde negatieve denkpatronen. In het hoofd van iemand met een burn-out kunnen er zich constant faalervaringen afspelen en worden ze geconfronteerd met zorgen over hun toekomst op vlak van gezondheid (“Ga ik ooit terug echt ‘normaal’ kunnen functioneren?”, “De dokter zegt dat ik het rustig aan moet doen, maar hoe lang is dat dan?”) en werk (“Wat na mijn ziekteverlof? Ik wil niet terug naar dezelfde plek, maar wie neemt mij nu nog aan?”). Daarnaast kan ook het terugvallen op een ziekte-uitkering financiële zorgen in de hand werken en worden ze geplaagd door sociale twijfels: wat denken mensen in mijn omgeving over burn-outs en mensen ‘die op de ziekenkas leven’? Probeer maar eens te rusten wanneer zulke gedachten dagelijks door je hoofd spoken.

Schaamte

Een tweede stressonderhoudende factor is een gevoel van schaamte waar mensen met een burn-out soms mee te kampen hebben. Wanneer iemand door burn-out moeite heeft de dag door te komen – laat staan er een job bij te nemen – vreet dat aan hun zelfbeeld en kunnen ze schaamte ervaren. Zo een aanhoudend gevoel van schaamte lokt opnieuw stress uit en kan daarbovenop nog eens zorgen dat men sociaal contact gaat vermijden.

Dat burn-out gevoelens van schaamte oproept is eigenlijk niet verwonderlijk wanneer we kijken naar het maatschappelijk denkbeeld dat er soms nog rond burn-out hangt. Er wordt nog regelmatig geclaimd dat mensen met een burn-out simpelweg lui zijn, wat harder moeten werken of ronduit incapabel zijn. Daarnaast blijkt uit mijn eigen onderzoeken dat ze op verschillende momenten in hun carrière geschuwd worden, zoals in het aanwervingsproces, wanneer bepaald wordt wie promotie maakt en in ontslagbeslissingen. Laat het daarom nog eens gezegd zijn: er zijn individuele verschillen in risico, maar onder de foute omstandigheden kan vrijwel iedereen een burn-out ontwikkelen. Ik bekijk het zo: wanneer je je voor een burn-out schaamt dan kan je je – bij wijze van spreken – ook beginnen schamen voor een heftige griepepisode. Ook hier geldt: iedereen kan het krijgen, maar om uiteenlopende redenen heeft de ene een hoger risico en meer last dan de ander.

De ‘stressmeter’ niet meer lezen

Een derde – opmerkelijke – factor die stress in stand kan houden is dat mensen met een burn-out het zodanig gewend kunnen zijn om stress te ervaren dat ze het verleerd zijn om het te herkennen in hun lichaam. Met andere woorden: ze kunnen de ‘stressmeter’ in hun lichaam niet meer lezen en weten ook niet meer wat die spanning veroorzaakt. Voor hen was het immers eerder regel dan uitzondering om zich benauwd te voelen, hevig te zweten of hoofdpijn te hebben. Doordat ze niet meer stilstaan bij stresssignalen, ook niet in hun herstelperiode, gaan ze de oorzaken niet meer aanpakken of, erger, hebben ze voor zichzelf (foutief) uitgemaakt dat het simpelweg te laat is en dat de klachten nooit meer verdwijnen.

DE GEREEDSCHAPSKIST UITBREIDEN

Wat dit Zweeds onderzoek rond in standhoudende factoren van stress en burn-out volgens mij zo buitengewoon boeiend maakt, is dat het verschillende factoren bundelt en richting geeft aan interventies om burn-outs het hoofd te bieden. Op maatschappelijk niveau impliceert het perspectief dat hier geschetst wordt bijvoorbeeld dat een goed arbeidsmarktbeleid ergens ook een ‘geneeskrachtige werking’ kan hebben. Inderdaad, enkele van de factoren die iemands stressreactie in stand kunnen houden na een acute burn-out – en zo herstel ondermijnen – kunnen aangepakt worden door goed beleid. Ik denk maar aan de zorgen die mensen met een burn-out hebben omtrent hun financiële situatie of de onzekere professionele toekomst die hen kwelt. Voer genoeg dus voor beleidsmakers, onderzoekers en zorgverleners want die uitgebreidere burn-outgereedschapskist hebben we écht nodig.

Door doctoraal onderzoeker Philippe Sterkens (Vakgroep Economie; Philippe.Sterkens@UGent.be).

Deze tekst is in hoofdzaak gebaseerd op de wetenschappelijke publicatie “A Cognitive Behavioral Model Proposing That Clinical Burnout May Maintain Itself” van Niclas Almén in International Journal of Environmental Research and Public Health en behandelt een selectie van factoren die burn-out in stand kunnen houden. Voor een uitgebreidere bespreking verwijs ik graag naar deze academische brontekst.

Lees ook de andere Research Briefs van UGent @ Work.