Research Brief 42. Hoe werknemers in gunstige werkomstandigheden ouder kunnen worden
Professor Els Clays
(9 februari 2023) Wanneer aan Europese werknemers gevraagd wordt of ze in staat zijn hun huidige job tot aan de leeftijd van 60 jaar te blijven uitoefenen, dan antwoordt gemiddeld ongeveer 73% hier positief op. België scoort minder goed dan dit globale Europese cijfer: gemiddeld acht slechts ongeveer 65% van Belgische werknemers zich in staat om tot 60 jaar te blijven werken. En dat is best weinig, gezien de stijgende pensioenleeftijd. Vraag is dus hoe we ouder wordende werknemers gezond, productief en gemotiveerd aan boord kunnen houden.
Wat vooral opvalt is dat de kwaliteit van de arbeidsomstandigheden een grote impact heeft. Het zijn vooral werknemers in ongunstige werkomstandigheden die het niet haalbaar achten om hun job ook op oudere leeftijd te blijven uitoefenen. Gunstige werkomstandigheden betekent dat zowel de fysieke als de mentale werkbelasting niet te hoog is in verhouding tot de hulpbronnen die men kan inzetten – zoals bijvoorbeeld sociale steun, autonomie of flexibele werkuren. Recente metingen geven aan dat zo’n 30% van Europese werknemers onder druk staat doordat de taakbelasting zwaarder doorweegt dan de positieve hulpbronnen. Bij de Belgische respondenten was dit het geval bij meer dan een derde van de ondervraagde werknemers.
Risico op uitval
Inzetten op werkbaar werk is dan ook een belangrijke doelstelling van beleidsmakers. Het wordt namelijk gezien als een belangrijke hefboom voor het terugdringen van het aantal langdurig zieken en mensen in langdurige arbeidsongeschiktheid. Werknemers in laaggeschoolde jobs zijn in het bijzonder een kwetsbare groep als het op werkbaarheid aankomt: minder dan de helft van hen achten zich in staat om hun job tot aan de leeftijd van 60 jaar te blijven doen. Vooral werknemers met een hoge fysieke werkbelasting – die bijvoorbeeld vaak zware lasten of personen moeten verplaatsen of heffen, langdurig rechtstaan of werken in onnatuurlijke lichaamshoudingen – lopen meer risico op uitval wegens ziekte of arbeidsongeschiktheid
Het is daarom belangrijk dat de eisen die aan werknemers worden gesteld, in evenwicht blijven met hun capaciteiten en gezondheid, zeker bij oudere werknemers in fysiek actieve jobs. Met het ouder worden gaan fysieke functies er onvermijdelijk op achteruit, waardoor oudere werknemers meer kwetsbaar zijn voor de effecten van zware fysieke activiteit op het werk. Door de leeftijdsgebonden daling in cardiorespiratoire fitheid, worden dezelfde fysieke taken door oudere werknemers doorgaans aan een hogere inspanningsintensiteit uitgevoerd. Dat kan de bloeddruk en het risico op hypertensie doen stijgen, zoals we zagen op basis van een studie bij Deense werknemers uit de schoonmaak-, transport- en industriesector.
Hoe maak je het verschil?
Maar er is zeker ook goed nieuws. Een gezonde levensstijl zorgt ervoor dat we op een gezonde manier ouder worden en beter opgewassen zijn tegen de eisen die het werk ons stelt. De werkgever kan hier ook verantwoordelijkheid in opnemen door gezondheidsbevorderende initiatieven te introduceren op de werkplek, zoals het promoten (of zelfs aanbieden) van gezonde voeding op het werk en het promoten van meer bewegen op het werk.
Daarnaast is ook een belangrijke rol weggelegd voor de psychosociale hulpbronnen van de job, zoals mentale werkbelasting en job controle. Onderzoek bij verpleegkundigen toont bijvoorbeeld aan dat zij de werkbaarheid van hun job beter inschatten naarmate de mentale werkbelasting minder hoog is en naarmate men over voldoende job controle beschikt. Job controle kan daarbij bestaan uit zeggenschap over hoe taken worden uitgevoerd of de mogelijkheid om vaardigheden aan te scherpen via opleidingen. Psychosociale hulpbronnen kunnen bovendien ook een tegengewicht bieden voor wie een hoge fysieke werkbelasting heeft. We deden onderzoek naar de herstelbehoefte bij een groep Vlaamse werknemers met fysiek actieve jobs. Werknemers die zware fysieke taken uitvoeren, langdurig moeten rechtstaan of weinig kunnen neerzitten, hadden een hogere herstelbehoefte, en moesten dus meer recupereren van de geleverde inspanningen op het werk. Die effecten waren echter veel minder aanwezig bij de groep die meer autonomie had en die de mogelijkheid had om vaardigheden te ontwikkelen en in te zetten in de job.
Om oudere werknemers te ondersteunen moeten we hen dus kwaliteitsvol werk aanbieden, dat in evenwicht is met hun gezondheidstoestand, hun interesses en mogelijkheden. Het is essentieel dat ze gemotiveerd blijven en zich betrokken voelen in hun job, dat ze vaardigheden en competenties kunnen ontwikkelen, een goede werk-privébalans vinden en dat ze een werkplek hebben die hun gezondheid en welzijn ter harte neemt.
Door professor Els Clays (Vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg; Els.Clays@UGent.be).
Lees nog meer over werkbaar werk en andere topics rond werk en arbeidsmarkt in het boek ‘In conflict gaan met je baas… en andere manieren om je loopbaan in eigen handen te nemen’ dat je sinds donderdag 2 februari 2023 in je lokale boekhandel kan gaan halen!