Research Brief 49. Werknemers en werkgevers moeten samen digitale kloven overbruggen

Professor Amy Van Looy

(27 april 2023) Steeds meer bedrijven springen op de digitale trein, waardoor zowel werknemers als leidinggevenden digitale vaardigheden nodig hebben om mee te kunnen. Hierbij is er meer aandacht nodig voor de sociale exclusie die kan ontstaan op de arbeidsmarkt wanneer bepaalde groepen digitaal achterblijven. Daarom is er blijvende aandacht nodig voor het overbruggen van digitale kloven, zowel binnen als buiten het traditionele onderwijs.

Sinds de opkomst van de computer en het internet, is er al veel gesproken en geschreven over digitale geletterdheid. Gezien de relevantie van het thema en het risico op sociale ongelijkheid, wordt er binnen Europa gebruik gemaakt van de Digital Economy and Society Index (DESI) om lidstaten onderling te vergelijken op het vlak van digitale geletterdheid. Hieruit blijkt dat de digitale vaardigheden in België eerder matig zijn. Scandinavische landen en onze buurlanden Nederland, Luxemburg en Duitsland scoren hoger op deze index, terwijl de digitale vaardigheden in Frankrijk nog iets onder het Belgische niveau liggen. Er is dus zeker nog werk aan onze digitale geletterdheid! Deze conclusie is echter vaak in contrast met de eigen percepties van mensen, die denken dat het volstaat om louter toegang te hebben tot een computer en het internet.

Niet één, maar meerdere digitale kloven

Vroeger was toegang hebben tot IT-toestellen en het internet de grootste oorzaak van verschillen in digitale vaardigheden. Vandaag leeft dit aandachtspunt nog steeds, maar zijn er meer publieke ruimtes waar mensen terecht kunnen voor gratis toegang. Bovendien bieden werkgevers en scholen deze toegang ook vaak zelf aan. Hierdoor is de toegangskloof op het vlak van digitale vaardigheden al voor een groot stuk overbrugd in België.

Belangrijker dan toegang, is vandaag de vraag of mensen deze computers, laptops, tablets of andere slimme toestellen ook weldegelijk kunnen gebruiken. Dit is de zogenaamde gebruikskloof. Bovendien rijst er een kwaliteitskloof om deze toestellen ook “kwaliteitsvol” te kunnen gebruiken om op een efficiënte en effectieve manier bepaalde doelstellingen te bereiken. Kortom: daar waar “toegang” steeds minder een probleem wordt, situeren de nieuwe ongelijkheden zich vooral in het “gebruik” en “kwaliteitsvol gebruik” van digitale toestellen.

Bovendien kunnen er in de toekomst nieuwe digitale kloven ontstaan, bijvoorbeeld naarmate er meer zal moeten worden samengewerkt met robots en artificiële intelligentie. Zo is het niet ondenkbaar dat naast de gekende kloofvormen (toegangskloof, gebruikskloof en kwaliteitskloof) ook een digitale kloof kan ontstaan rond de verschillende mate van bewustwording over algoritmes (namelijk, bewustwording over de mogelijkheden en gevaren van algoritmes die gebruikt worden bij artificiële intelligentie en slimme toepassingen) of rond een ongelijke toegang tot online data.

Sociale ongelijkheden door digitale kloven

Het thema rond digitale vaardigheden kenmerkt zich door sociale exclusie omdat bepaalde bevolkingsgroepen nog steeds kwetsbaarder zijn om de digitale trein te missen op één (maar vaak op meerdere) van de digitale kloven. Vaak ervaren 55-plussers en mensen met een lager opleidingsniveau of lager gezinsinkomen nog de meeste uitdagingen om digitale vaardigheden onder de knie te krijgen. Ook blijken er nog steeds genderverschillen te zijn, wat zich onder meer afspiegelt in de ondervertegenwoordiging van vrouwen in STEM-studierichtingen en IT-jobs. Nochtans toont de DESI-index aan dat de digitale geletterdheid van de meeste Belgen eerder gematigd is, zeker qua gebruikskloof en kwaliteitskloof!

Digitale kloven samen overbruggen

Bovenstaande sociale ongelijkheden zijn geen zwart-wit verhaal. Zo is er een belangrijke rol weggelegd om stereotypen tegen te gaan, zowel bij kinderen als volwassenen. Bijvoorbeeld, ouders en leerkrachten kunnen kinderen stimuleren om een STEM-studierichting of een IT-job te verkiezen indien deze daarvoor interesse tonen.

Bovendien kan iedereen proberen om de eigen digitale vaardigheden in handen te nemen en daarbij ondersteuning te vragen. Vooral van belang is om open te staan voor vernieuwing en levenslang leren, wat voldoende laagdrempelig moet zijn. Verder is externe bijscholing een optie, zoals volwassenonderwijs. Immers, de verantwoordelijkheid ligt niet enkel bij het traditionele onderwijs, waardoor ook de drempel verlaagt voor een ruimer publiek. Werkgevers kunnen de digitale struikelblokken van hun werknemers samen bespreken in een open sfeer, zodat bedrijven specifieke trainingen kunnen aanbieden rond digitale vaardigheden die eigen zijn aan hun bedrijfscontext.

Kortom, het is belangrijk om initiatieven zoals levenslang leren te omarmen, maar vooral om hulp te durven vragen. Denk bij digitale vaardigheden niet enkel aan de technischere vaardigheden zoals leren programmeren of abstract leren denken, maar ook aan cursussen rond informatie- en dataverwerking, online communicatie en samenwerking, de creatie van digitale inhoud, veiligheidsvaardigheden, en innovatie- en probleemoplossende vaardigheden.

Door professor Amy Van Looy (Vakgroep Beleidsinformatica en Operationeel Beheer; Amy.VanLooy@UGent.be).

Lees nog meer over digitale vaardigheden en andere topics rond werk en arbeidsmarkt in het boek ‘In conflict gaan met je baas… en andere manieren om je loopbaan in eigen handen te nemen ’, dat je sinds donderdag 2 februari in je lokale boekhandel kan gaan halen!

Lees ook de andere Research Briefs van UGent @ Work.