Research Brief 52. Meer autonomie in je job is een tweesnijdend zwaard

Professor Els Clays en postdoctoraal onderzoeker Larissa Bolliger

(6 juni 2023) Vaak zijn studies over welzijn op het werk gebaseerd op een eenmalige vragenlijst. Hoewel dit ons veel kan leren over – onder andere – de algemene blootstelling aan stress, biedt een dagboekstudie een interessant alternatief wanneer we inzicht willen krijgen in de dagelijkse stressoren waarmee werknemers worden geconfronteerd en de specifieke gevolgen hiervan voor hun werkbeleving.

In het STRAW (STRess At Work) project hebben we samengewerkt met Sloveense computerwetenschappers om risicofactoren en gevolgen van stress te onderzoeken in de natuurlijke werkomgeving van mensen. Concreet namen 55 – Belgische en Sloveense – kantoorwerkers uit de academische sector deel aan dit onderzoek.

Een baanbrekend aspect van dit onderzoek is het hoge aantal herhaalde metingen die in real-time – dus tijdens het werk – bij werknemers zijn afgenomen. Concreet, hebben we een gebruiksvriendelijke smartphone-applicatie ontwikkeld waarmee de deelnemers tijdens het werk ongeveer om het anderhalf uur werden uitgenodigd om een korte vragenlijst met ongeveer 20 items in te vullen over hun werkbeleving en stresservaringen. Na het werk kregen de deelnemers dagelijks een iets langere vragenlijst met ongeveer 40 items voorgelegd. Met behulp van deze methode konden we een gedetailleerd inzicht krijgen in de dagelijkse schommelingen in hun werkbeleving en stresservaringen. De metingen werden gedurende drie opeenvolgende werkweken uitgevoerd, waarbij in totaal meer dan 6.600 elektronische vragenlijsten zijn ingevuld. Hoewel we dus veel vroegen van de deelnemers, werd slechts 4% van de elektronische bevragingen niet volledig ingevuld.

Schommelingen in dagelijkse werkbeleving: werk-privé balans, loskoppelen en betrokkenheid

Op basis van deze dagboekregistraties hebben we onderzocht hoe de deelnemers dagelijks hun werk-privébalans ervaren. Deelnemers hadden meer problemen met werk-privé-interferentie – daarmee bedoelen we de inmenging van het werkleven in het privéleven – op dagen met een hoge werkbelasting (zoals veel taken en korte deadlines) en wanneer dit samenging met weinig job controle (zoals weinig autonomie en veel repetitief werk).

De invloed van job controle op de werk-privébalans was echter niet eenduidig. Aan de ene kant zorgde meer job controle voor minder negatieve inmenging van het privéleven in het werk. Aan de andere kant zorgde het wel voor meer interferentie in de andere richting, namelijk van het werk naar de privésfeer. Autonomie kan dus helpen om werk en privé in balans te brengen, maar brengt ook het risico met zich mee dat er onvoldoende grenzen worden gesteld. Daardoor kan een onevenwicht ontstaan, wat het fysieke en mentale welzijn van werknemers kan aantasten en op de lange termijn kan leiden tot burn-outklachten.

Naast werk-privébalans, bestudeerden we ook het dagelijkse herstelproces, namelijk de mate waarin werknemers na het werk ontspannen en mentaal loskoppelen van het werk. Op dagen met hoge werkbelasting en weinig job controle waren werknemers minder goed in staat om 's avonds te ontspannen of mentaal los te koppelen van het werk. Dit herstelproces is echter cruciaal om de negatieve effecten van stress op de gezondheid tegen te gaan en uitputting op de lange termijn te voorkomen

Ten slotte hebben we de mate van betrokkenheid op het werk bestudeerd. Betrokken werknemers gaan enthousiast op in hun werk en voelen zich ermee verbonden. Dit zorgt niet alleen voor meer voldoening, maar maakt werknemers ook productiever. Aan de ene kant bleek dat werknemers die de vorige dag meer controle hadden kunnen uitoefenen, een hogere betrokkenheid vertoonden. Aan de andere kant resulteerde een hoge werkbelasting in combinatie met weinig controle in een lagere betrokkenheid dag erna.

Vermijd overmatige werkbelasting en zet gebalanceerd in op job controle

Onze herhaalde dagboekmetingen hebben laten zien dat er aanzienlijke variatie is in dagelijkse werkbeleving. De mate van betrokkenheid bij het werk, de balans tussen werk en privé, en het dagelijkse herstelproces blijken allemaal dynamische aspecten te zijn, waarbij elke dag anders kan zijn. Bovendien bleek dat deze elementen van werkbeleving, die allemaal belangrijk zijn voor het welzijn, samenhangen met de stressoren die dagelijks worden ervaren, met name een hoge werkbelasting en een gebrek aan job controle.

Een belangrijke aanbeveling is dan ook om de dagelijkse taakbelasting bij jezelf of je werknemers goed in de gaten te houden en te voorkomen dat deze te hoog wordt of te vaak pieken vertoont. Daarnaast is het essentieel om job controle te bevorderen. Het is belangrijk dat werknemers beslissingen kunnen nemen en hun vaardigheden kunnen ontwikkelen in hun functie. Het is echter ook belangrijk om deze aspecten in balans te houden. In stressvolle omgevingen – zoals de academische wereld die we in deze studie onderzochten – is er vaak veel autonomie, maar dit kan een tweesnijdend zwaard zijn. Als er veel ruimte is om je werk zelf in te delen, maar de takenlijst nooit echt eindigt, loop je het risico telkens weer overuren te maken en uiteindelijk uitgeput te raken. Daarom is het belangrijk om werknemers te ondersteunen bij het stellen van grenzen en het bepalen van prioriteiten. Zorg voor een gezonde werk-privébalans in de organisatie door bijvoorbeeld afspraken te maken over werktijden of communicatie buiten werktijden.

De resultaten van het STRAW-project hebben in eerste instantie betrekking op de academische werkcontext, waarvan steeds meer onderzoek aantoont dat het een bijzonder stressvolle omgeving is omwille van o.a. de hoge publicatiedruk, stijgende aantallen studenten en afnemende onderzoeksmiddelen. Ondanks de specifieke omstandigheden van deze setting is het zeer waarschijnlijk dat de bevindingen ook relevant zijn voor hoogopgeleide kenniswerkers in andere sectoren.

Door professor Els Clays en postdoctoraal onderzoeker Larissa Bolliger (Vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg; Els.Clays@UGent.be en Larissa.Bolliger@UGent.be).

Lees meer over dit onderzoek in de gepubliceerde wetenschappelijke artikels (artikel 1 en artikel 2).

Lees ook de andere Research Briefs van UGent @ Work.