Research Brief 96. Wetenschappelijke factcheck: worden moeders écht bestraft op de arbeidsmarkt?
Door doctoraal onderzoeker Morien El Haj, professor Stijn Baert, professor Luc Van Ootegem, professor Elsy Verhofstadt en postdoctoraal onderzoeker Louis Lippens
(21 november 2024) Ook anno 2024 klimmen vrouwen trager op de carrièreladder dan mannen en stoten ze vroeg of laat op het glazen plafond. Vaak wordt de oorzaak daarvoor bij werkgevers gelegd: zij discrimineren vrouwen door vooroordelen over hun (mogelijke) rol als moeder. Maar klopt dat? We brachten al het internationale experimentele onderzoek daarover samen in een wetenschappelijke literatuurstudie en ontdekten dat vrouwen inderdaad vaker een job of promotie missen omdat ze moeder zijn of kunnen worden. De rol van moeder botst dus met het beeld van de ideale werknemer. En mannen? Die ondervinden op de arbeidsmarkt juist voordelen van hun vaderschap.
In Web of Science, het platform dat de belangrijkste wetenschappelijke tijdschriften bundelt, zijn heel wat experimentele studies opgenomen die nagaan hoe werkgevers wereldwijd reageren op (mogelijke) ouders. Die studies variëren van praktijktesten waarbij fictieve cv’s naar echte vacatures worden gestuurd tot labexperimenten waarbij fictieve profielen aan echte recruiters worden voorgelegd in een fictief aanwervingsproces. In die studies worden doorgaans vergelijkbare sollicitanten tegenover elkaar gezet, die enkel verschillen in ouderschapsstatus: (1) het al dan niet hebben van kinderen en/of (2) het al dan niet zwanger zijn en/of (3) het al dan niet kans hebben op kinderen in de toekomst.
Een straf voor moederschap, zwangerschap én fertiliteit
De wetenschappelijke literatuur is duidelijk: moeders ervaren een zogenaamde ‘moederschapsstraf’ op de werkvloer. In de meerderheid van de wereldwijd uitgevoerde experimenten werden moeders systematisch benadeeld ten opzichte van hun kinderloze vrouwelijke collega’s. Ze hadden lagere aanwervingskansen, promotiekansen en/of lonen. De literatuurstudie toont ook aan dat een verklaring daarvoor de zoektocht van werkgevers naar ‘de ideale werknemer’ is. Die ideale werknemer werkt voltijds en zonder onderbrekingen. Moeders passen door hun zorgverantwoordelijkheden niet in dat profiel, wat hen benadeelt op de arbeidsmarkt.
In welke mate het beeld van de ideale werknemer de straf op moederschap bepaalt, werd in verschillende studies onderzocht. Zo werden moeders in een bepaalde studie geprofileerd als ofwel verzorger of als kostwinner van het gezin. Recruiters ontvingen die informatie via fictieve notities, gemaakt door een eerdere fictieve leidinggevende, die onder meer aangaven of de kandidaat de primaire verzorger of kostwinner van het gezin was. Moeders die als verzorger werden gepresenteerd, kregen minder vaak toegang tot leiderschapstrainingen. Dat nadeel verdween echter wanneer zij als kostwinner werden voorgesteld, wat beter aansluit bij het beeld van de ideale werknemer.
Daarnaast blijkt dat ook zwangerschap aanzienlijke obstakels oplevert voor vrouwen op de arbeidsmarkt. Die zwangerschap werd gesimuleerd met een zwangerschapsprothese, zowel fysiek als op foto’s of video’s. Sollicitanten die zichtbaar zwanger waren, ondervonden in de meeste experimenten negatieve arbeidsmarktuitkomsten, zoals lagere aanwervingskansen en/of lagere lonen – een ‘zwangerschapsstraf’, dus.
Ten slotte vormt ook de kans op toekomstig ouderschap een barrière voor vrouwen die aan het begin van hun carrière staan. In alle experimenten die dat onderzochten, werd een ‘fertiliteitsstraf’ aangetoond: kinderloze vrouwen in hun vruchtbare jaren werden minder gunstig beoordeeld door de mogelijkheid op kinderen in de toekomst.
Vaderschap loont vaak wel op de arbeidsmarkt
Vaders ervaren die negatieve effecten van ouderschap op de arbeidsmarkt helemaal niet. Meer nog, in een derde van de experimenten bleek vaderschap zelfs een ‘bonus’ op te leveren op de arbeidsmarkt, waarbij vaders vaker werden aangenomen, sneller doorstroomden en/of hogere lonen ontvingen dan kinderloze mannen.
Opnieuw biedt het beeld van de ‘ideale werknemer’ hier een verklaring: traditionele rolpatronen maken dat vaders van nature dichter bij het beeld van de ‘ideale werknemer’ staan, doordat zij bijvoorbeeld vaker voltijds werken en hun loopbaan minder onderbreken.
Lessen voor beleidsmakers
De ongunstige behandeling van moeders en vrouwen op vruchtbare leeftijd toont dat werkgevers wereldwijd nog steeds beslissingen nemen op basis van stereotypen. Dat is zorgwekkend en daarom roepen we beleidsmakers en werkgevers op om die vooroordelen te doorbreken. We stellen drie concrete maatregelen voor.
- Meer uniformere benadering van aanwervingsprocessen. Een uniforme benadering van aanwervingsprocessen kan helpen om (onbewuste) discriminatie door werkgevers tegen te gaan. Denk daarbij aan gestructureerde interviews en gestandaardiseerde cv’s die zorgen voor objectievere informatie over sollicitanten. In Nederland werd dit jaar nog een wetsvoorstel besproken die dergelijke methodes zou stimuleren, maar het werd uiteindelijk weggestemd. Toch is zo’n aanpak essentieel om de arbeidsmarkt transparanter en eerlijker te maken. Werkgevers moeten niet bij de pakken blijven zitten: ze kunnen er zelf al werk van maken.
- Gelijkere verdeling van het ouderschapsverlof tussen moeders en vaders. Een gelijkere verdeling van ouderschapsverlof tussen moeders en vaders kan bijdragen aan een eerlijker beeld van werk- en zorgtaken. Door vaders aan te moedigen een groter aandeel in het verlof op te nemen, kunnen de lasten van zorg en de eventuele onderbrekingen in de loopbaan eerlijker worden verdeeld, wat uiteindelijk de loopbaankansen van moeders ten goede komt. De hervormingen die men eerder in de Scandinavische landen deed, kunnen daarbij gidsen.
Door doctoraal onderzoeker Morien El Haj, professor Stijn Baert, professor Luc Van Ootegem, professor Elsy Verhofstadt en postdoctoraal onderzoeker Louis Lippens (allen Vakgroep Economie; Morien.ElHaj@UGent.be; Stijn.Baert@UGent.be; Luc.VanOotegem@UGent.be; Elsy.Verhofstadt@UGent.be; Louis.Lippens@UGent.be).
Lees meer over dit onderzoek in de wetenschappelijke studie.
Lees zeker ook de andere Research Briefs van UGent @ Work!